منتخبی از فرهنگ لغات و اصطلاحات کوچه بازاری قسمت 109

زمین زدن-به زمین انداختن چیزی یا کسی-شکست دادن حریف در کشتی-سبب پایین آمدن بهای چیزی شدن

این به آن در-چیزی که عوض دارد گله ندارد-در مقام انجام عمل متقابل می‌گویند

توی دل کسی را خالی کردن-کسی را ترساندن-ناامید کردن

از کمر افتادن(از خستگی زیاد از کار افتادن، ناتوان شدن در امر جنسی)

خاکه زغال-ریزه ی زغال

خاله وارسی-فضولی-تحقیق بی مورد

پِندِر-لوازم فرسوده و ناچیز و کم بها
آستین از چشم برداشتن-آشکارا گریستن

 

خریت-نادانی-حماقت

داد سحن دادن-سخن رانی کردن-پر حرفی کردن-حق مطلب را ادا کردن

بن بست-کوچه ای که راه در رو نداشته باشد-مشکلی که راه حل نداشته باشد

خوب کردن-درمان کردن-شفا دادن

اشک خنک-گریه‌ی ساختگی

 

حق دادن-تایید کردن
ذباله دانی-هر مکان کثیف-بی نظم و بی ارزش

پایین تنه-از کمر به پایین-قسمت پایین لباس-کنایه از آلت تناسلی

چشمم روشن-از تو انتظار نداشتم

تکه گرفتن برای کسی-کاری برای کسی فراهم کردن

پینه بستن-سخت شدن پوست کف دست و پا

خانه ی خاله-جای راحت و خودمانی-ملک شخصی

حق شناسی-سپاس گزاری

آن سفر-آن بار-آن دفعه

ارزیاب-کسی که بها و ارزش پولی چیزی را تعیین می‌کند

پر زدن-به چیزی یا کسی اشتیاق فراوان داشتن

برادر شوهر-برادرِ شوهر هر زن

خرخور-چیزی که قابلیت خورده شدن را از دست داده است

 
از جمله‌ی کسانی نبودن که مخاطب گوینده‌ی جمله را از آنان پنداشته است

آنجا رفتن که عرب نی انداخت(به جایی دور و بی‌بازگشت رفتن)

بیرون روش-اسهال-شکم روش

تور کردن-زن یا دختری را به دام انداختن

چشم چیدن-چشم زخم را دفع کردن

آتشِ بسته-طلا

ابوطیاره(اتوموبیل کهنه و فرسوده)

زیگزاک-خط شکسته-کنگره دار

رک حرف زدن-بدون پروا و ملاحظه حرف زدن-صریح و روشن سخن گفتن

پولک-زینت هایی دایره شکل و درخشان که به جامه می دوزند

برداشت کردن-فهمیدن-گرفتن پول از حساب-درو کردن محصول کشاورزی

بنا بودن-قرار بودن

دست نشانده-زیر دست-مطیع-فرمان بردار
داغ دیده-مصیبت رسیده-کسی که شاهد مرگ عزیزی شده است
پایگیر کسی شدن-زیان یا جرمی به کسی افتادن

چشمک زن-نگا. چراغ چشمک زن

زار-کوتاه شده ی هزار برای ریال

چنگک شدن-چنگ شدن

پایه دار-هر چیزی که پایه داشته باشد

 

البرز-بلندقامت-دلیر

خفگی-حالت فشردگی گلو و تنگی نفس

آن سفر-آن بار-آن دفعه

به پای کسی زحمت کشیدن-برای کسی زحمت کشیدن

آب مروارید(تار شدن عدسی چشم)

بز دل-ترسو

بیا برو-رفت و آمد بسیار-معاشرت فراوان

آب رفتن زیر پوست کسی-پس از لاغری کمی فربه شدن

دانش سرا-آموزشگاه تربیت معلم

براه-سازگار-اهل سازش-با گذشت
حال و حوصله-نگا. حال و احوال
تو دهن کسی زدن-با سخنی درشت به کسی پاسخ دادن

چفت و بست نداشتن دهن-راز نگهدار نبودن

پس بودن-عقب افتادن از دیگران
آب خنک خوردن(به زندان افتادن)

آمدن(آغاز به کاری کردن)

 

بیرونی-مقابل درونی-جایی از خانه که مردان و خدمتگزاران مرد می نشینند
دسته بازی-حزب و گروه راه انداختن

خودافتاده-عاجز-کسی که موجب بیچارگی خود باشد

زُل زُل-نگاه کردن زل زدن

بلد-راهنما-کسی که راه را می شناسد

آینه‌ی زانو(برآمدگی زانو)
زیر خاکی-آن چه که از زیر حاک بیرون آید

بیلاخ نشان دادن-حرف طرف را باور نکردن-شیشکی بستن

زیر دندان کسی مزه کردن-از چیزی خوش آمدن-خواهان تکرار چیزی بودن

 

دل و روده بالا آمدن-به حالت تهوع افتادن

دوستی خاله خرسه-دوستی از روی نادانی که موجب زیان شود

بی اشتها-بی میل به غذا

پارو-زن پیر
توبره ی گدایی-کیسه ی گدایی

بابا شمل-لوطی-داش مشدی

چوب پوش کردن-با چوب پوشاندن

زیر شال کسی قرص شدن-شکم کسی سیر بودن

جلودار کسی بودن-از پس کسی بر آمدن-مانع کسی شدن
پاردم ساییده-کهنه کار-ناقلا
بریدن از کسی یا چیزی-دست کشیدن از چیزی-ترک کردن-قطع رابطه و دوستی

ارواح بابات(به هنگام سرزنش برای ناکام شدن در کاری گفته می‌شود)

زبانزد شدن-معروف شدن-فاش شدن

آفتابه خرج لحیم-بیشتر بودن هزینه‌ی تعمیر چیزی از بهای نو آن

چشم شور-آن که چشم زخم زند

با کاره-کسی که هر کاری از او ساخته است

دست-بار-دفعه-مرتبه-واحد وسایل گوناگون

تلنگ در رفتن-باد صدادار در کردن-کنایه از ضعیف و ناتوان شدن

داغ باطل خوردن-از کار افتادن-از رونق و رواج افتادن

بخور بخور-خوردن فراوان از مال دیگران

خلق کسی تنگ شدن-عصبانی شدن-بی حوصله شدن

از کاسه درآمده(بیرون‌زده، ورقلمبیده)

تراشیده شدن-لاغر شدن

الف الف کردن-قاچ‌قاچ کردن

خرج راه-هزینه ی سفر

زاییدن زیر کاری-کاری را به دلیل دشواری به پایان نرساندن
خرج کردن-هزینه کردن-صرف کردن

رمبیدن-خراب شدن-فرو ریختن

به تنگ آمدن-به ستوه آمدن-خسته شدن
آلونک‌نشین-ساکنان حواشی شهرها که در اتاقک‌های آلونک‌وار زندگی می‌کنند

جان کسی به نانش بسته بودن-بسیار خسیس بودن که حاضر باشد جان بدهد نان ندهد

چشم زهره گرفتن-ترسانیدن

زیر و زبر گذاشتن-اعراب گذاشتن بر حروف

 

خرناس کردن-خرخر کردن در خواب

بعد از نود و بوقی-پس از مدتی دراز
دکان کسی را تخته کردن-کسب کسی را از رونق انداختن-دست کسی را از چیزی کوتاه کردن
پیزی-مقعد-نیروی مقاومت و پشتکار

 
انگشت زدن(انگشت در چیزی فرو بردن، امضاء کردن با اثر انگشت)

دمر خوابیدن-روی سینه و شکم خوابیدن

آیَم سایَم-گاه‌کاهی

از کف دست مو برآمدن-روی دادن پیشامدی غیرممکن

چاخان بازی-حقه بازی-چرب زبانی-دروغ بافی

 

 
از زبان افتادن-لال شدن

فرمان چرخیدن به سمت چپ در آموزش نظامی

خورد رفتن-از بین رفتن قسمت اضافی در خیاطی-جذب شدن و حل شدن در چیزی

حسابگر-کسی که در کارها سود و زیان خود را در نظر می گیرد

 

پشکل-سرگین حیوانات اهلی

خوش لعاب-زود جوش-خوش مشرب

حاضری-غذایی که پختن نمی خواهد و به سرعت آماده می شود

جهنم دره-جای نامناسب و عذاب دهنده

دروغ به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن

رو کشیدن-به کسی برای نزدیکی کردن تکلیف کردن

رای دادن-نظر دادن به انتخاب چیزی یا کسی

پی پیش-کسی که نوبت دوم بازی مال او است

پا سوخته ی کسی شدن-عاشق کسی شدن-زیان بردن به علت دوستی با کسی

 

الدنگ(بیکاره، مفتخور، بی‌غیرت)

بد معامله-آن که در معامله ناراستی کند

دو تا شدن-خم شدن-دو لا شدن

پا در هوا بودن-نامعلوم بودن تکلیف

 

خروس جنگی-کسی که به اندک چیزی به ستیزه برمی خیزد
افسارگسیخته-سرکش

 
دو لا-دو لایه-دو تا-خمیده
چوب پیش کسی گذاشتن-منع کردن کسی از کاری-بازداشتن کسی از انجام کاری

تِک تِک-صدای کارکردن ساعت

جای پا-اثر-نشانه-رد

 

خود را گرفتن-فخر فروختن-کبر و نخوت نشان دادن

چهره کردن-نگا. چهره شدن

بزن-شجاع-دلاور-اهل دعوا و مرافعه

ریزه میزه-ریزه پیزه

زد و بند-ساخت و پاخت-بند و بست-توطئه

تاریخچه-تاریخ مختصر

 

خایه دار-با جرات-شجاع
انگشت کردن-انگشت رساندن
بازیگوشی کردن-بازی دوست بودن-سبکی کردن-شوخ بودن

خون جگر-رنج بسیار-غم فراوان
زدن برای کسی-پشت سر کسی بدگویی کردن-مورد بدبینی قرار دادن

پَرت-بی معنی-مزخرف-دور افتاده-خلوت

رفیق بازی-زیاده روی در دوستی کردن

انگشت به دهان(حیرت‌زده، سرگشته)

بیعار-کسی که شرم و ننگ نمی شناسد و از سرزنش شرمنده نمی شود

زالو انداختن-کرم زالو به تن بیمار انداختن تا خون فاسد را بمکد

چل و چو انداختن-منتشر کردن شایعه
چاله میدان-نگا. چاله خرکشی

خِطَب-جزیی از جهاز شتر

 

پول ساز-کسی که کارهایش موجب در آمدن پول بسیار شود

حلبی-کنایه ازجنس آهنی کم مقاومت

از سیر تا پیاز(همه چیز، با همه‌ی جزئیات)

خاصه تراش-آرایشگر مخصوص بزرگان

حمله کردن-یورش بردن

جوش زدن-عصبانی شدن-داد و فریاد بیجا زدن

آب باریکه(درآمد اندک اما مرتب)

دست بردار-دست بردارنده-ترک کننده

بازیگر-هنرپیشه ی سینما و تئاتر

آلنگ دولنگ-چیزهای بی‌هوده‌ای که به‌عنوان زینت به چیزی می‌آویزند

ار زبان کسی(از قول کسی)

خل بازی-حرکات غیر منطقی و غیر عاقلانه
 

خاک برداری-بردن خاک های اضافی برای آماده کردن زمین ساختمان

 

خام عقلی-حماقت-دیوانگی

اشک تلخ(شراب، اشک عاشق)
بامبول سوار کردن- بامبول در آوردن
زیر سازی-ساختن قسمت زیرین جاده

راستی؟-واقعن؟ آیا درست است؟
زت زیاد-کوناه شده ی “عزت زیاد” در زبان لوطی ها
 

دست به دل کسی گذاشتن-با یادآوری خاطره ای دل کسی را اندوهگین کردن

زیر کاسه نیم کاسه داشتن-مکر و حیله ای در کار داشتن
دوبلاژ-برگردان گفت و گوی فیلم به زبان دیگر
دادار دودور-عِرض و ناموس زن-آلت تناسلی مرد-هارت و پورت

پس گوچه-کوچه ی کوچکی که به کوچه ی کوچک دیگری پیوسته باشد

خاکه رو خاکه-پی در پی کاری را انجام دادن یا چیزی را خریدن

دلگشاد-بیرون آمده از غم و اندوه
بند کشی-پر کردن درزهای آجرها و سنگ ها با سیمان و ساروج

 

ذوق زده-بسیار خوش حال

تیز کردن گوش-دقت کردن برای درست شنیدن سخنی مهم

پت پت کردن-صداکردن فتیله ی چراغ بر اثر تمام شدن روغن آن

دست آویز-بهانه-مستمسک-عذر

زرت-صدای باد در کردن یا شیشکی

بز بیاری-بد شانسی-بد بیاری

آی زرشک(آی زکی)

چوب دو سر طلا-منفور از هر دو طرف-از این جا مانده و از آن جا رانده

 

درآوردن دلی از عزا-پس از مدت ها گرسنگی غذای مفصل و مطبوعی خوردن-به خوشی و راحتی ساعتی را گذراندن

درگیر شدن-گرفتار شدن-دچار آمدن-برخورد کردن

 

 

بازجو-مامور تحقیق و بررسی پرونده

چل و چو انداختن-منتشر کردن شایعه

تخمی-به درد نخور-بی مصرف

دالنگ و دلونگ-صدای زنگ چارپایان

پالان گذاشتن بر کسی-کسی را خر کردن-فریب دادن

باخت-آنچه باخته باشند-زیان

آغبانو(لقبی برای زنان محتشم و بزرگ)
انگشت زدن-انگشت در چیزی فرو بردن-امضاء کردن با اثر انگشت

ازرق شامی-اخمو-ترشرو

چوب حراج چیزی را زدن-در برابر تاراج و غارت قرار دادن

 

از کاسه درآمده(بیرون‌زده، ورقلمبیده)

جِرِ ِنگ جِرِ ِنگ-صدای برخورد چیزهای فلزی

چین-یک بار درو-بک بار چیدن

رو دست کسی بلند شدن-از کسی پیشی گرفتن-با کسی رقابت کردن

پفکی-سخت بی دوام و ضعیف

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن(کار را به نااهل سپردن)

پس انداز-پول کنار گذاشته شده-صرفه جویی

در پسی ماندن-عقب ماندن-موفق نشدن

بیرون روش-اسهال-شکم روش

خرناس-نگا. خُرخُر

 

ریغ-مواد درون امعا و احشا

خدا به رد-در پناه خدا

 
دوره کردن-درسی را دوباره و سه باره خواندن-حلقه زدن به دور چیزی یا کسی

این پا آن پا کردن-دودل بودن-وقت تلف کردن

 

 

رک گویی-صاف و پوست کنده حرف زدن

در آش رشته گوشت دیدن-چیزی غیرمنتظره و دور از انتظار دیدن

حاضر به یراق-حاضر و آماده
پا دادن-آماده شدن فرصت و وسایل کار-اتفاق افتادن

 

چسونه-پست و نالایق-دشنامی برای تحقیر

بد مصب-بد مذهب-لاکردار-بی مروت

دست پاچه-شتاب زده-مضطرب

به چشم آمدن-قابل توجه بودن-ارزش داشتن

حلال بودی-نگا. حلال به زنده ای

دم حجله کشتن گربه-زهر چشم گرفتن برای نخستین بار
 

چاره-درمان

از سکه افتادن(ار رونق افتادن، از دست دادن زیبایی)

چشم و ابرو-زیبایی چهره
برخورد کردن به رگ غیرت کسی-ناگوار آمدن حرفی یا کاری-گران آمدن-احساس اهانت کردن

 

دلچرکین-کسی که از چیزی اکراه پیدا کرده است

 

حال کردن-لذت بردن

پَک و پوزه-ریخت و قیافه-شکل ظاهر

دنده چاق کردن-سرعت گرفتن به هنگام رانندگی
جانب کسی را گرفتن-از کسی پشتیبانی کردن
روی پای خود ایستادن-به خود متکی بودن-به دیگران نیاز نداشتن

دست داشتن در کاری-پنهانی شرکت داشتن در کاری

از چنگ دزد در آمدن و به دام رمال افتادن-از باران به ناودان پناه آوردن

پا پیش-گذاشتن پیشقدم شدن-آستین بالا زدن
جشنواره-جشن فزهنگی-فستیوال

پهلوان پنبه-درشت اندام ولی بی زور-پهلولن دروغی
 

به حساب-مثلا-یعنی

خارج از محدوده-بیرون از شهر که شامل خدمات شهرداری نمی شود

 

تکان نخوردن آب از آب- آب از آب تکان نخوردن

به درد خوردن-مفید بودن-به کاری آمدن

تزئیناتی-کسی که کارش تزیین است

خاک کردن-دفن کردن-در گور نهادن-پشت حریف را در کشتی به زمین رساندن

پاپی بودن-دنبال کردن-اصرار ورزیدن

به محضِ-به مجرد ِ-همان وقت که

بازوبند-نواری که به نشانه ی معینی بر بازو می بندند

 

آوردن(باعث شدن، ایجاد کردن)

جود بازی درآوردن-ننه من غریبم بازی درآوردن-از امری که ترسناک نیست اظهار وحشت کردن

بیلاخ نشان دادن-حرف طرف را باور نکردن-شیشکی بستن

دست خدا به همراه-در پناه خدا

خشتک نشور-آدم پست و بی ارزش

رو به قبله بودن-در خال مرگ بودن

حرف بَری کردن-سخن چینی کردن-خبرچینی کردن

بادپا-تند رو-تیز تک

 

چندر-رگ و ریشه ی گوشت

حاجی لک لک-لک لک-شخص بلند قد

حَرَج-مسئولیت-تکلیف

جوش خوردن زخم-به هم آمدن سر زخم و پوست نو آوردن

آزگار(زمان دراز)

 

پر به پر کسی دادن- بال به بال کسی دادن

از لجِ(از سر لجاجت، از روی خشم)
اقل‌کم-دست‌کم-لااقل
خال به خال-خال خال

دلِی دلِی-حاشا-انکار

 

آیینه‌ی اسکندری(آفتاب)

چرخ و فلک-وسیله ای دایره شکل برای بازی با جایگاه هایی آویخته که هر یک یا چند تن بریکی از آن ها می نشیند و آن دایره بر گرد خویش می چرخد

جان کسی را به لب آوردن-سخت آزار دادن-به کسی انتظار دراز دادن

 
دل کسی را خون کردن-کسی را سخت رنجاندن
بر پا شدن-ایجاد شدن

آخِی(صوتی برای تاثر یا شادی)

چار چار کردن-داد و فریاد راه انداختن

پا به راه-سر به راه-آدم اهل و درست و حسابی

زبان کسی را موش خوردن-سکوت کردن-با وجود ضرورت سخن نگفتن

اخت شدن با کسی-مانوس شدن با کسی

خوره-جذام-آکله

دعوا مرافعه-جنگ و جدال بر سر چیزی

خون گرم-خوش برخورد-با عاطفه-پر مهر

از کیسه خوردن(از جیب خوردن)

چموش-سرکش-یکدنده

خورد و خوراک-خوردنی-آذوقه

چای دبش-چای مرغوب که دهان را گس کند

حاجی ارزانی-گران فروش

زیر سر کسی بودن-مسئول کاری بودن-در کاری دست داشتن

 
انگشت به دندان گزیدن(متحیر شدن، حسرت خوردن)

خرج و برج-خرج و متعلقات آن
از بن گوش-کمال بندگی و خدمتکاری

چاقوکشی-عربده کشی و حمله با چاقو

دهن پاره-بد زبان-بی حیا-کسی که نمی تواند جلوی زبانش را بگیرد
بالینی-کلینیکی
جا گرفتن-مستقر شدن-پنهان شدن

بابا بزرگ-پدر بزرگ

دِردو-سر زبان دار-ناقلا و زرنگ

زیر پای خود را سست دیدن-موقعیت خود را نااستوار دیدن-شغل و سمت خود را در خطر دیدن

آقایی فرمودن(لطف کردن، محبت کردن)

دلقک بازی-مسخره بازی

حتم داشتن یق-ین داشتن
درگیری-گرفتاری-نزاع-جنگ

تند نویسی-سریع نویسی

جگر را سرمه کردن-دل کسی را سوزاندن-بسیار غم دادن

دسته کوک-ساعتی که از محل دسته کوک می شده است

پیس-کسی که پوستش با لکه هایی دو رنگ می شود

 

 

خیساندن-در آب فرو بردن-در آب گذاشتن-خیس کردن

جا گرفتن-مستقر شدن-پنهان شدن

تو دهنی-ضربه ای که به دهان کسی بزنند-سخنی درشت در پاسخ کسی

الیسون و ولیسون-وردی است که برای کسانی که منتظرشان هستند می‌خوانند
حلوا جوزی-آدم ساده دل و سر به راه-پر حوصله و مطیع

پا سوخته ی کسی شدن-عاشق کسی شدن-زیان بردن به علت دوستی با کسی

 

پارتی بازی-حزب بازی-انجام کار از طریق سفارش و توصیه

خداپسندانه-مورد پسند خدا

دست پیش-گدا

 

پاشنه ی کسی را کشیدن-با فریب کسی را به کاری برانگیختن
چارواداری-زشت-وقیح-بی ادبانه

چرک و خون-چرک آلوده به خون

جان کُرد کردن-سخت گیری کردن-مقاومت کردن

باریک شدن-دقت کردن-در بحر چیزی رفتن

دور اندیشی-پایان نگری-عاقبت اندیشی

برش-لیاقت-زرنگی-کاردانی

جواب گو-مسئول-آن چه یا آن که با امری مقابله می کند

رفیق باز-دوست باز-کسی که به دوستان محبت بسیار می کند

 

اُرد-درخواست-سفارش-دستور

آب چشم گرفتن(ترسانیدن، به گریه انداختن)

دنگ و فنگ-طول و تفصیل-مقدمه چینی فراوان-تشریفات زیاد

پارتی بازی-حزب بازی-انجام کار از طریق سفارش و توصیه

تاق و توق-آواز بر هم خوردن دو چیز

برادر اندر-برادر ناتنی-نا برادری