فهرست فرهنگ لغت مردم کوچه و بازار قسمت دهم

اوراق شدن(از هم پاشیدن، از کار افتادن)

 
حرف پهلودار-سخن کنایه آمیز

چیز سرش بشو-آدم چیز فهم

آدم-نوکر

 

زیر لفظی-هدیه ای که پس از بله گفتن به عروس می دهند

 

اگر بمیری هم(به‌هیچوجه، هرگز)

از پشت کوه آمدن(بی‌خبر از آداب و رسوم بودن، دهاتی بودن)
چوب حرفی-چوب کوچکی که به دست کودکان می دادند تا روی سطر های کتاب بگذارد و آن ها را بخواند

ازخودراضی(متکبر، خود پسند)

رعیت داری کردن-حراست کردن از زیردستان-مورد نوازش و محبت قرار دادن زیردستان

زیپ-نوعی بست ساخته شده از دو نوار دارای دندانه های فلزی یا پلاستیکی قابل درهم افتادن
بلند شدن زیر سر کسی-با کسی سر و سری داشتن-تحریک شدن

 

راست و ریس-موانع و معایب

پینکی رفتن-چرت زدن
حلوا حلوا کردن-نهایت احترام و حق شناسی را کردن

حلوا جوزی-آدم ساده دل و سر به راه-پر حوصله و مطیع

خواه و ناخواه-از روی میل یا اجبار

زیش ریش شدن دل-سخت ناراحت شدن-به گریه افتادن و از حال رفتن

رو انداختن-تقاضا و خواهش کردن
الکی-بی‌هوده-بی‌خود-دروغکی

جاصابونی-ظرفی که صابون را در آن می گذارند
جفتک چارکش زدن-کنایه از جفتک زدن

جوی خون راه انداختن-کشتار بسیار کردن

در آوردن از خود-دروغ پردازی کردن

 

تر و چسب-بی درنگ-بی معطلی-فرز و چابک

دَم باز-چاپلوس-متملق

اهل حال(دوستدار تفریح و خوش‌گذرانی)

 

تِرمال کردن-خراب کاری کردن-کثافت کاری کردن-گُه مال کردن

رده-حرف زشت یا نامربوط

پا منبری-شاگرد روضه خوان

چرت بردن کسی را-غالب شدن حالت خواب بر کسی

پیه سوز- پی سوز

دل را آب کردن-سخت آرزومند کردن-مشتاق کردن

 

از هفت خوان رستم گذشتن-موانع و مشکلات متعددی را پشت سر گذاشتن

پشت پا پزان-آیین و رسم پختن آش پشت پا. آش پشت پا

ابرو آمدن(عشوه ریختن، غمزه کردن)

دُم عَلم کردن-اظهار وجود کردن-حالت تعرض به خود گرفتن

بازم تو-نسبت به دیگران تو بهتر بودی

افتاده-فروتن-متواضع

خاله سوسکه-دختران خردسالی که ادای زنان بزرگسال را درمی آورند

دوا-واجبی-مشروبات الکلی

رجاله-اراذل و اوباش

جنب و جوش-فعالیت-کوشش و تقلا

خوابگوشی-سیلی-کشیده

 

خاج پرست-مسیحی-عیسوی-ارمنی-آشوری

پا بر جا کردن-اثبات-مستحکم کردن

در خود را گذاشتن-سکوت کردن-خفه شدن
خرد و خمیر-نگا. خرد و خاکشیر-له و لورده
چوب را از پهنا پرتاب کردن-ناشیانه عمل کردن

دور برد-دارای برد زیاد

زاد و رود-زاد و ولد-فرزندان

جا افتادن-سر جای خود آمدن
جان به جان کسی کردن-محبت بی اندازه به کسی کردن

افتادن بچه-سقط شدن جنین

 

چوب-واحد پول در معاملات بازاری برابر با هزار تومان

 

تا گلو زیر بار قرض بودن-قرض بسیار داشتن

زیر سر کسی بودن-مسئول کاری بودن-در کاری دست داشتن

خلاف-جرم

بامبه-توسری

چشم پوشیدن از چیزی-صرف نظر کردن از چیزی

دعوت نامه-نامه یا کارتی با درخواست شرکت در یک مجلس یا مراسم-اعلام آمادگی برای پذیرش مهمان در یک کشور دیگر

 

دنگ و فنگ-طول و تفصیل-مقدمه چینی فراوان-تشریفات زیاد

 

به هر حال-در هر حال-در هر صورت
خش و خش-نگا. خش خش

بوسیدن و به تاقچه گذاشتن-ترک گفتن-کنار گذاشتن

خرد و خمیر-نگا. خرد و خاکشیر-له و لورده
اهل کوفه(سست پیمان، بی‌وفا و غیرقابل اعتماد)

آش آلو شدن(خجالت‌زده شدن، سکه‌ی یک‌پول شدن، کنفت شدن)

انگشت کردن(انگشت رساندن)

رفتن به کسی-شبیه بودن به کسی

چس ناله-آن و ناله ی ساختگی برای جلب توجه

از غورگی مویز شدن-مقدمات کاری را فرانگرفته ادعای استادی کردن

خدا نگهدار-خدا حافظ

پختن کسی-کسی را برای کاری آماده کردن

 

پخته کردن کار-مقدمات کاری را فراهم کردن

آب آتش مزاج(می سرخ)

 

 

دنبال کسی گذاشتن-در پی کسی دویدن-کسی را تعقیب کردن

رنگ انداختن-رنگ دلخواه را پیدا کردن
حق شناسی-سپاس گزاری

ابتدا به ساکن-ناگهانی-بی‌مقدمه
اُق گرفتن-حالت تهوع پیدا کردن
حلبی-کنایه ازجنس آهنی کم مقاومت
به هدر دادن-تلف کردن-تباه کردن-از دست دادن

 

 

آب شدن-شرمنده شدن-رفتن آبرو-به فروش رفتن کالا

پَهن آباد-پول بسیار ناچیز و کم ارزش

درد دل-غم و اندوه درونی

 

تو روی کسی چیزی گفتن-رو در روی کسی چیزی گفتن

تک و پو زدن-به هر دری زدن-با تمام درماندگی کوشیدن

ریسه رفتن-احتیار از دست دادن و پیچیدن نفس در گلو بر اثر خنده یا تاثر

 

دریده-وقیح-بی شرم-پر رو
جرات کردن-گستاخی کردن-دلیری کردن
د ِ ؟-واقعن ؟-راستی ؟
 

تنه ی کسی به تن آدم خوردن-عادت و خوی کسی را پذیرفتن

آب شیراز-شراب

دست گرفتن کسی-مسخره کردن-به ریشخند گرفتن

بی فکر-لاابالی-بی قید

خاطر کسی را خواستن-کسی را دوست داشتن

چشم، کرایه خواستن-کار کودکی که هر چه ببیند بخواهد

تَشَر-پرخاش-عتاب-سرزنش آمیخته با فریاد

آینه‌ی هفت‌جوش-خورشید

آبگوشتی-بی‌ارزش-پیش پا افتاده

دُوال پا-آدم سمج

خریت-نادانی-حماقت

زیر دل کسی زدن-فدر ندانستن-بی اعتنا بودن

زمین را به آسمان دوختن-گزافه گویی کردن-دروغ های شاخ دار گفتن

ته آواز-صدای نسبتن خوب

چلو خورش-غذایی مرکب از چلو و یک نوع خورش

با یک دست چند هندوانه برداشتن-در آن واحد چند کار انجام دادن

تو سر چیزی زدن-از ارزش واقعی چیزی کاستن
تو جلد کسی رفتن-کسی را برای انجام کاری وسوسه کردن

رعیت داری کردن-حراست کردن از زیردستان-مورد نوازش و محبت قرار دادن زیردستان

این جور که بویش می‌آید(چنان که از ظواهر امر پیدا است، از فرار معلوم)

تاب-کجی چشم- طاقت و تحمل

جرواجر کردن-پاره پاره کردن

وسیله‌ی بازی (به‌ویژه برای کودکان)

دل و قلوه ای-کسی که دل و قلوه می فروشد

دخل و خرج کردن-درآمد بیش از هزینه شدن-سود بردن

 

دل تو ریختن-مضطرب و وحشت زده شدن بر اثر شنیدن خبر ناگوار

زبان درازی کردن-با گستاخی و بی ادبی خارج از حد خود سخن گفتن

دیوار را یک طرفه کاه گل کردن-یک طرفه قضاوت کردن

بد و بیراه-ناسزا-حرف زشت-گفته ی رکیک-متلک

زو کشیدن-اصطلاحی از بازی الک دولک که بازنده باید بدون تازه کردن نفس یدود

رمبیدن-خراب شدن-فرو ریختن

رگه-طبقه ای از مواد معدنی در درون خاک

جواب دوپهلو-جواب نامشخص و مبهم

چار سو-چهار راه-جایی از بازار که در هر چهار سمت آن دکان و مغازه باشد

جاکن کردن-به حرکت درآوردن-کسی را از مقامی دور کردن

خاکستر نشین-بدبخت-سیه روز-ذلیل
تو آستین بودن-حاضر و آماده بودن-آماده داشتن
از آب گل آلود ماهی گرفتن(از اوضاع درهم و آشفته بهره گرفتن)

آرواره‌ی کسی لق بودن(سرنگهدار نبودن، پرچانه بودن)

چوب دو سر طلا-منفور از هر دو طرف-از این جا مانده و از آن جا رانده

 

آب و رنگ(طراوت و شادابی)

 
رک رک نگاه کردن-چپ چپ نگاه کردن-بر بر نگاه کردن

خم گرفتن-فنی از کشتی

استغفرالله-خدا نکند-خدای نکرده-هرگز
دوا خور کردن-عرق خور کردن-مسموم کردن
چار چنگولی-سفت و محکم-با دست ها و پا ها

پس گردنی-زدن با کف دست به پشت گردن کسی

ریغو-مردنی-ضعیف مزاج-کم مقاومت

دزدیدن قد-خود را برای دیده نشدن خم کردن

تیغ زن-کلاه بردار-گوش بر

ذوق زده شدن-ناگهان بسیار خوش حال شدن-از شادمانی بسیار و ناگهانی بیمار شدن

آبِ دندان(حریف ساده)

درگاهی-آستانه

آش و لاش-به‌کلی متلاشی‌شده-له‌ولورده

پیش کنار-بیضه-خایه
ختم قرآن کردن-یک بار قرآن را از اول تا آخر خواندن
پر رودگی-پر گویی-پر حرفی

در پسی ماندن-عقب ماندن-موفق نشدن

زابرا-از خواب پریده-بد خواب-عصبی

اوا خواهر(مرد زن‌نما، مردی که علائق زنانه دارد)

از جیب رفتن(سود یا لذتی را از کف دادن)

اسب چپ با همدیگر بستن-با هم کینه و دشمنی داشتن

دردر کردن-چو انداختن-شایع کردن

تلکه کردن-پول یا چیزی را به زور-چاپلوسی و یا فریب از کسی گرفتن

آزگار(زمان دراز)

این پا آن پا کردن(دودل بودن، وقت تلف کردن)

آب به آب شدن-تغییر آب و هوا دادن-بهبود یافتن به سبب سفر

حلال کردن-از تقصیر کسی گذشتن-طلبی را به کسی بخشیدن

جای شکرش باقی است-باید سپاس داشت که از این بد تر نشده است

پادویی کردن-فرمان برداری از استادان در مورد کارهای سرپایی-فراهم آوردن مقدمات

دست به دست مالیدن-تردید نشان دادن-هیچ کاری نکردن

تپل-چاق-گوشت آلود

دیوار به دیوار-بی فاصله-به هم چسبیده

دَلِگی-هیزی-چشم چرانی

بی اختیار-بدون اراده و تصمیم

خشکه-مزد نقدی بدون غذا و لباس-غذای بدون پخت-لباس بدون دوخت

پی پیش-کسی که نوبت دوم بازی مال او است

ز ِق ز ِق-گریه ی بریده بریده ی بچه

بی سیرت-بی آبرو
دست ننه ات درد نکند-به تمسخر به کسی که کار نادرست کرده است می گویند

بند دل پاره شدن-بسیار ترسیدن-به وحشت افتادن

 

دستمال ابریشمی-چاپلوسی-تملق

زُهم-بوی تند و زننده ی گوشت گندیده یا تخم مرغ فاسد
ترور کردن-کشتن به دلیل سیاسی

چرب کردن-روغن یا کرم مالیدن

پیداش شدن- آفتابی شدن-ظاهر شدن

چاق کردن غلیان-آماده کردن غلیان برای کشیدن

از ته ریش گذشتن-فریب دادن

حاج خانم-عنوان احترام آمیز برای زنان مسلمان سالمند

ژست گرفتن-به بدن و چهره ی خود حالت ویژه ای دادن

زیر گرفتن-زیر کردن

حرف از دهن کسی قاپیدن-سخن کسی را به نام خود قلمداد کردن

خواهر و مادر-عرض و ناموس-خانواده

تخمی-به درد نخور-بی مصرف

آب-عزت و رونق-طراوت و تازگی-روح-شراب خالص

 

راه بلد-راهنما-آن که راه را خوب می شناسد

ریش چیزی درآمدن-کهنه و منسوخ شدن

زبان ریختن-سر و زبان داشتن-با چرب زبانی و شیرین سخنی کار خود را کردن

رشوه خوار-کسی که برای انجام کاری ناروا دستمزد دریافت می کند

آب آتش مزاج(می سرخ)

زیر بته عمل آمدن-بی پدر و مادر بودن-بی فرهنگ بودن

آب و خاک-میهن-دیار

اشک کوه-یاقوت-لعل

حضرت فیل-شخصی موهوم با تیروی بسیار زیاد

پاپی چیزی بودن-چیزی را دنبال کردن-به چیزی محل گذاشتن

خوش رقصی کردن-چاپلوسی کردن-خود شیرینی کردن

درمالی-مالیدن آتش روی حقه ی وافور برای کشیدن بقایای تریاک
بد شگون-شوم-بد اختر-بد یمن

دوش فروش-ربا خوار

پر کردن کسی-کسی را تحریک کردن

ر ِِنگ گرفتن-ضرب گرفتن-آهنگ رقص نواختن
 

 

 
حوصله ی سر خاراندن نداشتن-گرفتاری و کار زیاد داشتن

تت و پت-لکنت زبان

 

دست از پا خطا نکردن-هیچ کار اشتباهی نکردن-تکان نخوردن

دُم عَلم کردن-اظهار وجود کردن-حالت تعرض به خود گرفتن

بد قدم-نامبارک-بد شگون

زور چپان کردن-به زور در جایی فرو بردن

 

 

دوری-ظرف غذاخوری پهن

پا سوز-عاشق شیفته

آبدیده(جلا یافته، آزموده و مجرب)

دوا دادن-دوا خوراندن-مسموم کردن-مشروب خوراندن

پر روده-پرچانه-روده دراز

جل و پلاس خود را پهن کردن-در جایی اقامت کردن

خرکچی-چارپادار

تنبان فاطی- برای فاطی تنبان نشدن

چراغ دستی-چراغ قابل حمل با دست
دیگ بار گذاشتن-گذاشتن دیگ غذا بر اجاق
آیینه‌ی اسکندری-آفتاب

 

جیب بر-دزدی که در جیب دیگران دست می برد

حاجیت-بنده

زمین خوار-کسی که زنمین های بی مالک را تصاحب کند و به دیگران بفروشد

ریشه دار-با سابقه-قابل اطمینان-محکم

از قلم افتادن-فراموش شدن-مورد بی‌مهری قرار گرفتن

 

جلف-سبک-کسی که حرکات سبک دارد

زمانه بازی کردن-با زبان بازی و چاپلوسی رفتار کردن
تحویل سال-سال گردش-لحظه ی وارد شدن به سال نو

روکاری-کار روی بنا یا چیزی

زبیل-آشغال-زباله

تو دوزی-دوختن از درون

بیرون رفتن-به توالت رفتن
 

 

الف الف کردن(قاچ‌قاچ کردن)
جیغ زدن-فریاد کشیدن-داد زدن
جارو کردن زیر پای کسی را-موجب اخراج کسی از کاری یا جایی شدن

دست پاچه شدن-مضطرب شدن-دست و پای خود را گم کردن

خیر باشد-پس از شنیدن خواب کسی به فال نیک به او می گویند
زالو انداختن-کرم زالو به تن بیمار انداختن تا خون فاسد را بمکد
آش همان آش و کاسه همان کاسه(چیزی تغییر نکرده)

بیا و برو-دم و دستگاه-قدرت و حشمت

از پشت کوه آمدن-بی‌خبر از آداب و رسوم بودن-دهاتی بودن

آفتاب گز کردن(ولگردی کردن)
حاضر و آماده-آماده
چانه شل-دهن لغ-کسی که حرف در دهانش بند نمی شود

تکیه کلام-آن چه که در موضوع اثری ندارد ولی پی در پی تکرار کنند

پهلوان پنبه-درشت اندام ولی بی زور-پهلولن دروغی

خلاص کردن-تمام کردن-کشتن

آب دندان خوردن-حسرت خوردن

آبدیده(جلا یافته، آزموده و مجرب)

تکان نخوردن آب از آب- آب از آب تکان نخوردن

پاشنه ی دهان را کشیدن-دشنام فراوان دادن

بیشتر از کوپن حرف زدن ،-سخنان بالاتر از حد و مقام خود گفتن پا را از گلیم خود فراتر نهادن

چرت بردن کسی را-غالب شدن حالت خواب بر کسی

حهاز-کشتی بزرگ

تیپ یکدیگر زدن-با هم دعوا کردن

اصول دین پرسیدن-سوال‌پیچ کردن

پا در هوا-بی اساس-بی اصل-غیر قطعی

جمال کسی را عشق است-کسی را دوست داشتن-دیدار کسی را به فال نیک گرفتن

بسم الله-جمله ای که هنگام آغاز به کاری و یا به هنگام تعجب و حیرت می گویند-بفرمائید ! این گوی و این میدان

پایین نرفتن چیزی از گلو-از غصه غذایی نخوردن-مال حرام نخوردن

زنگوله پای تابوت-فرزند مرد یا زن پیر

 

خالچه و میخچه گذاشتن-شاخ و برگ دادن-شرح و تفصیل بیش از اندازه دادن

خلاف شرع-ضد قانون شریعت
پِق-صدای خنده ی ناگهانی

دیوار مردم بالا رفتن-دزدی کردن

 

 

پیمانی-استخدام غیر رسمی

ساییدن دندان ها به یکدیگر به هنگام خشم یا در خواب

پدر کسی را در آوردن-کسی را تنبیه کردن-بسیار آزار دادن

زیرش زدن-زیر چیزی زدن

آب حیات(عشق و محبت، دهان معشوق)

 

دیوانه بازی-انجام کارهای ابلهانه و نابخردانه

آخرین تیر ترکش-آخرین تدبیر

جِز-صدای تماس آب با آتش-صدای تف دادن چیزی در روغن

بازیگر-هنرپیشه ی سینما و تئاتر
چفت و بست نداشتن دهن-راز نگهدار نبودن

 

چغل خوری-سخن چینی

چله گرفتن-نگا. چله داری کردن

تخت و تبار-خوب و رو به راه

آب نکشیده-زشت-بد-نامفهوم

روز مبادا-روز سختی و پریشانی

زیادی-اضافی-بی مصرف-خارج از حد

از بیخ(یکسره، به‌کلی، کاملن)

 
رقاص خانه-دشنام گونه ای برای برخی جاها-جاهای بی حساب و کتاب و شلوغ و پلوغ

از کمر افتادن(از خستگی زیاد از کار افتادن، ناتوان شدن در امر جنسی)

چانه لغی-راز داری نکردن

رضایت نامه-نوشته ی حاکی از رضایت
رخت آویز-جا رختی-چوب لباسی

داغ کسی را تازه کردن-کسی را به یاد مصیبتش انداختن

از بز حرام‌زاده‌تر-سخت‌گریز و حیله‌گر

چوروک-چین و شکن
زهرمار کردن غذا-مانع از خوردن با لذت شدن

بجایی رسیدن-به مقصود رسیدن-مقام یافتن

حُقه-زرنگ و ناقلا

دزدی گرگی-دله دزدی

 

بابا شمل-لوطی-داش مشدی

پینه بسته-دارای پینه-کبره بسته
آب بردار(دوپهلو، کنایه‌آمیز)
جِر دادن-پاره کردن-در مقام تهدید نیز می گویند

جای کسی را خالی کردن-در جایی از کسی یاد کردن و آرزو کردن که کاش می بود

تار و تنبور-همه گونه آلات نوازندگی

بمیرم-قربان بروم

دَم کرده-پر رطوبت-باد کرده

بله قربان گفتن-تملق بیش از حد گفتن

ز ِله-ستوه-عجز

دست به ریش کشیدن-با التماس خواهش کردن

آماده‌باش(حالت آماده بودن برای رویارویی با خطر)

رژیم داشتن-برابر دستور پزشک غذا خوردن-برخی غذاها را نخوردن

دختر سعدی-دختری که بیش تر در بیرون از خانه و کم تر در خانه است

جیغ زدن-فریاد کشیدن-داد زدن

آفتاب برِ دیوار آمدن-به پایان آمدن عمر
باعث و بانی-عامل-محرک-سبب-حامی

آب رفتن زیر پوست کسی-پس از لاغری کمی فربه شدن
جوراجور-دارای انواع گوناگون
چفت و بست نداشتن دهن-راز نگهدار نبودن

حمال-باربر-ناشی و مبتدی-بی مهارت و بی استعداد

جاده کشیدن-راه درست کردن

چشته خور کردن کسی-کسی را از لطف خود بهره مند کردن
پوست انداختن-از سختی چیزی به ستوه آمدن

به پیش-فرمان نظامی برای حرکت سپاهیان به جلو

دور از جناب ب-لانسبت

از زیر کار در رفتن-تن زدن و نپذیرفتن کاری-کار را جدی نگرفتن

 
پالان گذاشتن بر کسی-کسی را خر کردن-فریب دادن

تر و چسب-بی درنگ-بی معطلی-فرز و چابک

خونی-قاتل-دشمن سخت-مخالف شدید

چل نکه-پارچه ای که از انواع پارچه های بریده شده سر هم دوخته شده باشد

 

جیز شدن-سوختن در زبان کودکان

افتادن به گردن کسی(به کسی تحمیل شدن)

پت پت کردن-صداکردن فتیله ی چراغ بر اثر تمام شدن روغن آن

اگر بمیری هم(به‌هیچوجه، هرگز)

پَهن آباد-پول بسیار ناچیز و کم ارزش