پایان نامه ها

183)
16
ما درس وفا با هم در مکتب حافظ خواندیم *** اکنون گله‌ها دارم در محضر استاد از تو
(جلد 1 ص 188)
17
یاد آنکه جز به روی منش دیده وا نبود *** وان سست عهد جز سری از ماسوا نبود
(جلد 1 ص 191)
18
کس دل نمی‌دهد به حبیبی که بی‌وفاست *** اول حبیب من به خدا بی‌وفا نبود
(جلد 1 ص 191)
19
به ترک گفتن یاران نه رسم یاری ما بود *** چه بی‌وفا که توئی ترک یار کردی و رفتی
(جلد 1 ص 193)
20
خدای را پس از این پای‌بند پیمان باش *** من از گذشته گذشتم تو هم پشیمان باش
(جلد 1 ص 196)
21
بی‌وفایی رفیق و داغ یاران نیز دیدم *** کاشکی بود‌ ای عزیزان حسرتم تنها جوانی
(جلد 1 ص 218)
22
ای صبا گر به پریشانی من بخشائی *** تاری از طره‌ی آن عهد شکن بازرسان
(جلد 1 ص 230)
23
از در کاخ ستم تا به سر کوی وفا *** خاک پای تو شوم کاین همه راه آمده‌ای
(جلد 1 ص 240)
24
در حسرت تو میرم و دانم تو بی‌وفا *** روزی وفا کنی که نیاید به کار من
(جلد 1 ص 240)
25
کی بوده وفا یاد حریفان نکن‌ ای دل *** پندار که آن واقعه در خواب برآمد
(جلد 1 ص 244)
26
دست عهدی که زدش بر در قفل وفا *** درج عفت به همان مهر و نشان باز آورد
(جلد 1 ص 260)
27
نوبهاران چون شود طی، در چمن افسردگی‌هاست *** عهد خوبان هم مثال عهد گل دیری نپاید
(جلد 1 ص 269)
28
عهد و پیمان تو با ما و وفا با دگران *** ساده دل من که قسم‌های تو باور کردم
(جلد 1 ص 272)
29
قمری بی‌آشیانم بر لب بام وفا *** دانه و آبم ندادی مشکن آخر بال من
(جلد 1 ص 273)
30
ناگاه اشکش آمد، شاهد که آن نگارین *** سر حلقه‌ی وفا و سرچشمه‌ی صفا بود
(جلد 1 ص 371)
31
بر در و دیوار، با کلک صفا *** قصه‌هایی نقش از عشق و وفا
(جلد 1 ص 416)
32
بی‌وفایی را چه عذری میهنی *** امتحان بی‌وفایی می‌دهی
(جلد 1 ص 446)
33
اگر نمانده کس از دوستان من برجا *** وفای عهد مرا دشمنان گواه من است
(جلد 2 ص 822)
34
هر آن گیاه که بر خاک ما دمیده، ببوی *** اگر که بوی وفا می‌دهد گیاه من
(جلد 2 ص 822)
35
هرچند اعتماد به عهد زمانه نیست *** من زنده‌ام به عهد تو و اعتماد تو
(جلد 2 ص 922)
36
هزار وعده که کردی یکی بیا و بیار *** که فی‌المثل همدان دور و کردها نزدیک
(جلد 2 ص 929)
37
جز جفا مصلحت عشق، وفا کیش ندید *** ورنه جوری که کند حسن جفا کیش نکرد
(جلد 3 ص 80)
38
به خیره عهد نبستم که بشکنم با دوست *** به عهد او که همه شاخ اهرمن شکنم
(جلد 3 ص 123)
39
اگرچه عهد بعیدش بود و لیکن دوست *** بعید نیست که با عهد خود وفا بکند
(جلد 3 ص 148)
40
من شاه کشور ادب و شرم و عفتم *** با من کدام دست در آغوش می‌کنی
(جلد 1 ص 113)
41
چرا به باغ ادب سایه گسترد عبرت *** که از ادب به سرش سایه‌ای نگستردیم
(جلد 1 ص 169)
42
ماهی از خانه برون تاخت به نام محمود *** شاهد حسن و ادب رشک غلام محمود
(جلد 1 ص 216)
43
ای برگزیده شیوه‌ی عدل و داد *** جز در سخن که شیوه‌ی بیدادی
(جلد 1 ص 327)
44
چو نیک و بد به موازین عدل می‌سنجند *** همان تفاوت مازاد می‌رسد ما را
(جلد 3 ص 23)
45
تبدیل اگر به عدل کنی بی‌عدالتی *** خود بی‌تعادلی است که تعدیل می‌کنند
(جلد 3 ص 150)

جدول (3ـ16): داده‌های نامشخص مربوط به مقوله سوم (ظلم‌ستیزی)
ردیف
ابیات و مصراع‌ها
جلد و صفحه
1
گو به نادرشه افشار سر از خاک برآر *** تا که از چنگ اجانب وطن آید بیرون
(جلد 1 ص 187)
2
کلک تو با فساد و رگ فتنه *** کاری کند که نشتر فصّادی
(جلد 1 ص 327)
3
سر از شور وطن جوشنده کانون *** دل از کین عدو سوزنده نیران
(جلد 1 ص 346)
4
نه با فرمان استعمار پای راست پیش آری *** نه آن دست چپی باشی که دستور چپو دارد
(جلد 2 ص 1101)
5
ذیل قانون خدا تبصره هم هست بخوان *** ری کند رزق به شکر و به دعای مظلوم
(جلد 2 ص 1141)
6
جز ستم نیست توانایی و آن هم که گناه *** آدمی هیچ گناهی نتواناد‌ ای کاش
(جلد 3 ص 50)
7
آن قهرمان که نصر من الله سپاه اوست *** خوش داد دوش مژده‌ی فتح قریب من
(جلد 1 ص 190)
8
رایگان بر پای نامردان برافشانی چه دانی *** کاین همایون گوهر از کام نهنگان چون گرفتند
(جلد 1 ص 199)
9
خاک لیلای وطن را جان شیرین بر سر افشان *** خسروان عشق درس عبرت از مجنون گرفتند
(جلد 1 ص 200)
10
تن سپارد در بلا و دل جوان دارد که وقتی *** بایدش حامی استقلال قومی پیر گشتن
(جلد 1 ص 305)
11
گه شود در مشت قومی تشنه تیغ انتقامی *** کو ز خون دشمنان هرگز نخواهد سیر گشتن
(جلد 1 ص 305)
12
اگر به کیش توحش و گر به دین تمدن *** به غیر فتنه نجویند و جنگ و کینه و هیجا
(جلد 1 ص 333)
13
شهریارا تا بود از آب آتش را گزند *** باد خاک پاک ایران جوان مهد امان
(جلد 1 ص 356)
14
شب از بیشه چون شیر بیرون زدی *** به گرگ ستم پنجه در خون زدی
(جلد 1 ص 497)
15
عمر ما دائم به تشویش و تباهی‌ها گذشت *** گه چماق قاضی و گه چکمه‌ی قزاق بود
(جلد 2 ص 894)
16
اگر قضاوت قانون به عدل و انصاف است *** چرا جهان همه ظلم است و جور و اجحاف است
(جلد 2 ص 911)
17
مرد آن باشد که حق گوید چو باطل رخنه کرد *** هم بایستد بر سر پیمان حق تا پای جان
(جلد 2 ص 971)
18
روزگار موشک است و آری سپاه اهریمن *** ور زمین و آسمان موشک دوانی می‌کند
(جلد 3 ص 85)
19
در جهادند زن و مرد، چه رو بسته چه رو باز *** شعر اُرجوزه نویسیم که رو باز بخوانند
(جلد 3 ص 163)
20
طبل جنگ است و نه ضربی که نوازند به تصنیف *** سوز عشق است چه با ساز و چه بی‌ساز بخوانند
(
جلد 3 ص 163)
21
رهبر از سنگر تبعید در اکناف جهان *** منفجر ساخت جنایات رژیم شاهی
(جلد 3 ص 275)
22
امید زندگی‌ام گشتی و شرار محبت *** شهید دیدی و شمع مزار کردی و رفتی
(جلد 1 ص 193)
23
سر سودائی جهان گردان *** روح جانبازی جوانمردان
(جلد 1 ص 483)
24
شبانگه به هر دخمه می‌کرد سر *** که از دیو خوئی کند دفع شر
(جلد 1 ص 497)
25
کاروان شهدا بر درِ باب‌الحفظه است *** بار بگشا که دگر بستن بار آخر شد
(جلد 3 ص 67)
26
چو لاله در چمن آمد به پرچمی خونین *** شهید عشق چرا خود کفن نسازد چاک
(جلد 3 ص 68)
27
چون شقایق از شهیدان داغ خونینم به دل *** اشکریزان بر مزار گل عذارانم چو شمع
(جلد 3 ص 146)
28
گرچه خود پروانه‌ی شمع مزارم با شهید *** سنگر افروز بسیج و پاسدارانم چو شمع
(جلد 3 ص 146)
29
این جوان شهید و شاهد ما *** که به جنات جاودان بشتافت
(جلد 3 ص 257)
30
چند تن سرباز گمنام شهیدی هم در اینجا *** مدفنی آراسته چون گل که آراید چمن را
(جلد 3 ص 260)
31
جنگ بود و ناشناس اینان بگو سرباز گمنام *** نیست با نام و نشان حاجت شهید بی‌کفن را
(جلد 3 ص 260)
32
روز عاشورای اینها بود در شهریور بیست *** شهریار زنده کن یاد شهیدان وطن را
(جلد 3 ص 260)
33
شهیدان جهاد، آغشته با خون *** چمن‌های خزان، گل‌های پرپر
(جلد 3 ص 273)
34
چشم و لبی به زخم شهیدان نهاده‌ام *** مژگان کنم قلم که به خون می‌زنم رقم
(جلد 3 ص 285)
35
شهید زنده‌ی ما خود رئیس جمهوری است *** که دست داده به قرآن که جان به قربانش
(جلد 3 ص 303)
36
این جبهه تا عرش برین توفیق پروازیش هست *** خون شهادت می‌کند نقشینه پر و بال ما
(جلد 3 ص 306)
37
به نام این شهدا کن بنای مدرسه‌ها *** که بر صحیفه‌ی تاریخ یادگارانند
(جلد 3 ص 308)
38
مگر کفاره آزادگی و آزادگی‌ها بود؟ *** که اعصابم غل و زنجیر گشت و صبر زندانم
(جلد 1 ص 103)
39
سلامت آن‌سوی قاف است و آزادی در آن وادی *** نشان منزل سیمرغ از شاهین شکاران پرس
(جلد 1 ص 108)
40
لاله از خاک جوانان می‌دمد بر دشت و هامون *** یا درفش سرخ بر سر انقلابیون گرفتند
(جلد 1 ص 199)
41
ملتی در خفیه چون غرقاب دریا منقلب *** مشت‌ها خورده گره رگ‌ها کشیده خون به جوش
(جلد 1 ص 543)
42
شهید خنجر جلاد باد می‌غلتند *** به خاک و خون همه در انتظار رستاخیز
(جلد 2 ص 926)
43
بر مسند مشروطه و آزادی قانون *** خودخواه و خطرناکترین مستبدانند
(جلد 2 ص 959)
44
درفش فتح و ظفر با سپاهیان خداست *** جهان به جبهه‌ی توحید باز می‌گردد
(جلد 3 ص 300)
45
کفر و شرک است که صدام و فهد می‌زاید *** جنگ را چرخ مبادا که دمی لنگ کنند
(جلد 3 ص 304)
46
مزدور اجنبی به سزای عمل رسید *** تا کی شود جراحت مظلوم ملتحم
(جلد 3 ص 286)
47
مهلت تمام و می‌شود کفر و ضلالت مضمحل *** کو محو دین بودش غرض از محو و اضمحلال ما
(جلد 3 ص 306)
48
دگر سرهنگ و سربازی که طاغوتی است مطرح نیست *** در آئین جانبازی چه سرهنگی چه سربازی
(جلد 3 ص 353)

فصل چهارم:
یافته‌های پژوهش

4ـ1ـ مقدمه
در فصل چهارم ابتدا نگاهی توصیفی به داده‌ها خواهیم داشت. بدین منظور، تمامی کلمات و شواهدی که از دیوان استاد شهریار استخراج شده‌اند، در قسمت اول این فصل به تفکیک مقوله‌های سه‌گانه و کدهای تحلیلی هریک از آن‌ها، ارائه گردیده و در قسمت دوم این فصل، همین داده‌ها را به دو روش مورد تجزیه و تحلیل قرار داده‌ایم. بدین ترتیب که ابتدا با استفاده از روش «تحلیل ارزشیابی» تلاش کرده‌ایم تا دیدگاه شهریار را نسبت به هریک از مقوله‌ها و نیز کدهای تحلیلی مورد ارزیابی قرار دهیم تا میزان شدت و ضعف توجه استاد شهریار در راستای پاسخگویی به سوال‌های پژوهش به‌دست آید. در قسمت بعدی این فصل، با استفاده از «آزمون آماری خی‌دو» داده‌های گردآوری شده در هریک از مقوله‌ها و کدهای تحلیلی را با استفاده از جداول و نمودارهای توزیع فراوانی و به‌کمک نرم‌افزار SPSS مورد آزمون قرار داده‌ایم تا بتوانیم معنی‌دار بودن و تفاوت‌های مشاهده شده در همه‌ی مقوله‌ها را بسنجیم.
4ـ2ـ تحلیل توصیفی داده‌ها
برای انجام تحلیل توصیفی داده‌های پژوهش حاضر، ابتدا تعداد کلمات و مضمون‌ها (به‌عنوان واحد ثبت در این تحقیق) که مربوط به هر مقوله و هر کد تحلیلی هستند، به‌ترتیب از بیشترین به کمترین ارائه شده‌اند. سپس با توجه به جداول توزیع فراوانی، داده‌های مقوله‌های سه‌گانه به‌طور مفصل مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

جدول (4ـ1): کلمات و مضامین تکرار شده در دیوان استاد شهریار برای کد تحلیلی 1ـ1 (مذمت تفرقه)
از مقوله اول (انسجام و همبستگی)
کلمه یا مضمون
دفعات تکرار
نفاق
8
دورویی
3
منافق
2
تفرقه
2

جدول (4ـ2): کلمات و مضامین تکرار شده در دیوان استاد شهریار برای کد تحلیلی 1ـ2 (نوع دوستی)
از مقوله اول (انسجام و همبستگی)
کلمه یا مضمون
دفعات تکرار
خدمت
11
دستگیری
9
دلجویی
5
غمخواری
3
نوع دوستی
2
یتیم نوازی
2
برآوردن حاجت
1
دادرسی
1
رفاه خلق
1
چراغ‌افروزی
1

جدول (4ـ3): کلمات و مضامین تکرار شده در دیوان استاد شهریار برای کد تحلیلی 1ـ3 (اتحاد)
از مقوله اول (انسجام و همبستگی)
کلمه یا مضمون
دفعات تکرار
وحدت
8
اتحاد
8

اتفاق
2
متحد
2
اخوت
1
جدول (4ـ4 ): کلمات و مضامین تکرار شده در دیوان استاد شهریار برای کد تحلیلی 1ـ4 (انفاق)
از مقوله اول (انسجام و همبستگی)
کلمه یا مضمون
دفعات تکرار
احسان
10
کرامت
6
انفاق
4
جود
2
بخشیدن
1

جدول (4ـ5): کلمات و مضامین تکرار شده در دیوان استاد شهریار برای کد تحلیلی 1ـ5 (محبت)
از مقوله اول (انسجام و همبستگی)
کلمه یا مضمون
دفعات تکرار
محبت
61
مهربانی
6
صفا
4
عطوفت
3
لطف
1

جدول (4ـ6): کلمات و مضامین تکرار شده در دیوان استاد شهریار برای کد تحلیلی 2ـ1 (عفو و بخشش)
از مقوله دوم (فضیلت‌ها و ارزش‌های اخلاقی)
کلمه یا مضمون
دفعات تکرار
گذشت
6
مدارا
2
بخشش
2

جدول (4ـ7): کلمات و مضامین تکرار شده در دیوان استاد شهریار برای کد تحلیلی 2ـ2 (وفای به عهد و وفاداری)
از مقوله دوم (فضیلت‌ها و ارزش‌های اخلاقی)
کلمه یا مضمون
دفعات تکرار
وفاداری
37
عهد و پیمان
21
وعده
5
وفای به عهد
4

جدول (4ـ8): کلمات و

ص 335)
6
ملتی کز ادب نصیبش کم *** کم نصیب است از تمدن هم
(جلد 1 ص 491)
7
آدمی تا عرش اعلا پر زدی زین بال علم *** گر تمدن متکی بر پایه‌ی اخلاق بود
(جلد 2 ص 894)
8
تو به یاران خود اخلاق کریم آموزی *** پیر دیری تو و ارباب کرم کارآموز
(جلد 3 ص 239)
9
باشد اخلاق کریمانه‌ی تو ورد ربیع *** نه چو اخلاق دگر مدعیان بَردِ عجوز
(جلد 3 ص 239)
10
ادب نقشینه‌ی دین است و اخلاق *** تو این نقش خدا مخدوش داری
(جلد 3 ص 249)
11
وه چه مجموعه‌ی فضائل بود *** علم و حلم و صفا و صدق و ادب
(جلد 3 ص 355)
12
ادب عروج کند گو به آسمان چو مسیح *** که هر چه بود هوادارش از حواری مرد
(جلد 3 ص 405)

جدول (3ـ9): داده‌های مربوط به کد تحلیلی 2ـ4 (عدل و عدالت) از مقوله دوم (فضیلت‌ها و ارزش‌های اخلاقی)
ردیف
ابیات و مصراع‌ها
جلد و صفحه
1
بر طاق عدل دسترس سنگ و فتنه نیست *** آئینه‌ایست منظر ایوان کسروی
(جلد 1 ص 112)
2
عدل و مساوات در او کارساز *** لغو در او برتری و امتیاز
(جلد 1 ص 405)
3
حق عدالت شود اینجا ادا *** مرد نه قارون طلبد نی گدا
(جلد 1 ص 406)
4
کس چو ما بی‌قیاس و قانون نیست *** وز حد اعتدال بیرون نیست
(جلد 1 ص 491)
5
گفتم چه خوش بود عَلَمِ ماه و آفتاب *** گفتا که جز به عدل به عالم علم مزن
(جلد 2 ص 937)
6
غم به غم دفع کند عدل خدا، وین تبدیل *** گرنه تعدیل کند وه چه به انسان گذرد
(جلد 3 ص 47)
7
تو باری عدل کن نوشیروان خانه‌ی خود باش *** که با زیردستانت سرِ ظلم است، ضحاکی
(جلد 3 ص 78)
8
ذخیره است از خدای خود که در آخر زمان باید *** به قسط و عدل پر سازد جهانی کو پر از عصیان
(جلد 3 ص 186)

جدول (3ـ10): داده‌های مربوط به کد تحلیلی 3ـ1 (مبارزه با ظلم) از مقوله سوم (ظلم‌ستیزی)
ردیف
ابیات و مصراع‌ها
جلد و صفحه
1
امید زندگی در سینه‌ها کشتن فغان دارد *** امین باشی که هرگز مرگ بی‌شیون نخواهد شد
(جلد 1 ص 123)
2
خون شد دل آزادگان یا رب پس از چندین ستم *** کام ستمگر می‌دهی؟ یا داد آذربایجان
(جلد 1 ص 166)
3
به گردنبند لعلی داشتی چون چشم من خونین *** نباشد خون مظلومان که می‌گیرد گریبانت
(جلد 1 ص 232)
4
دیو ظلمت بدین فرشته‌ی نور *** سال‌ها دست در گریبان بود
(جلد 1 ص 319)
5
چه بودی اگر هر زمان چون علی *** یلی زادی از مادر روزگار
همان‌گونه از ظلم بنیاد کن *** همان‌گونه با زخم مرهم گذار
(جلد 1 ص 362)
6
یاران به خدا کیست که داد دل ما را *** زین مردم نااهل ستمگر بستاند
(جلد 1 ص 368)
7
شرط اخوت نه ستمکاری است *** حق برادر همه غم خواری است
(جلد 1 ص 404)
8
دفع مظالم همه را واجب است *** ظلم تو را غفلت من موجب است
(جلد 1 ص 405)
9
به پای قصر ظالم نعش مظلومان ببین آری *** بلند از پستی همت شود اقبال بدبختی
(جلد 1 ص 725)
10
جهان زندان تاریکی شد از جور جهانداران *** مگر داد دل مردم، جهان داور نمی‌گیرد
(جلد 2 ص 840)
11
چرا دود مظالم چشم خوبان هم نگریاند *** مگر آتش به بالا زد به خشک و تر نمی‌گیرد
(جلد 2 ص 840)
12
هر شاخه‌ای که بار ستم داد بشکنش *** گو ساقه‌ی ستمگری از ریشه کنده باد
(جلد 2 ص 981)
13
تا شود این ظلم و ستم ریشه کن *** تیشه به‌دنبال تبر می‌رود
(جلد 3 ص 48)
14
حاکم ظلم شد از کار و کنار و اینک *** والی مهر و محبت به سر کار آمد
(جلد 3 ص 73)
15
زان عَلَم‌های ستم افراشتن روی زمین *** آه مظلومان عالم را به عرش افراشتی
(جلد 3 ص 118)
16
دل که بود انبان غم اکنون بود انبار غم *** بس‌که با ظلم و کین بالای هم انباشتی
(جلد 3 ص 118)
17
زیربنای عمر هم از عدل پایدار *** با ظلم سست پایه نپاید بنای عمر
(جلد 3 ص 171)
18
در این طوفان که با تعبیر قرآن اول حشر است *** همانا کاخ استکبارِ ظالم می‌شود ویران
(جلد 3 ص 187)
19
حق مظلوم ادا گر نکنی خود به وفا *** مطمئن باش که ظالم به جفا می‌گیرد
(جلد 3 ص 203)
20
اگر حاکم بود قانون اسلام *** همه مستضعفان با اوست لشگر
(جلد 3 ص 272)
21
خدایت وعده‌ی فتح و ظفر داد *** همه مستضعفین خواهی مظفر
(جلد 3 ص 273)
22
بنای ظلم و استکبار عالم *** خدا از بیخ و بن خواهد افکند
(جلد 3 ص 278)
23
آیات دین ستون عظیمی که پا فشرد *** تا کفر از ستیزه فرو ماند و از ستم
(جلد 3 ص 285)
24
این انقلاب دست خدای صمد در او *** تا بشکند هر آنچه صمنخانه و صنم
(جلد 3 ص 286)
25
هر کو رضا به ظلم، همانا شریک ظلم *** گیرم که خود به ظالم اصلی نبود ضم
(جلد 3 ص 286)
26
خون حسین، باز به شمشیر خونفشان *** غالب شد و به خوان مکارم مکان گرفت
(جلد 3 ص 291)
27
نظر به چشم یتیمان می‌کند طاغوت *** ببین چه می‌کند این سیل اشک و طغیانش
(جلد 3 ص 303)
28
آدمی از بیم غم، ظلم و ستم سازد علم *** بدتر از ظلم و ستم هم نیست در عالم غمی
(جلد 3 ص 310)
29
یک شهر عجین خاک و خون شد *** تا بیرق ظلم سرنگون شد
(جلد 3 ص 331)
30
او همه دفع ظلم ظالم کرد *** ذوالفقار علی بگو، که رواست
(جلد 3 ص 405)

جدول (3ـ11): داده‌های مربوط به کد تحلیلی 3ـ2 (جهاد) از مقوله سوم (ظلم‌ستیزی)
ردیف
ابیات و مصراع‌ها
جلد و صفحه
1
خوشا پیکار جانبازان میهن *** در آغوش عروس فتح میران
(جلد 1 ص 347)
2
گَرَم خون ریخت دشمن، شهریارا *** به خون دانی چه بندم نقش، ایران
(جلد 1 ص 347)
3
شمشیر تیز وحدت و ایمان جلا دهید *** با این جهاز جنگ مجاهد کند جهاد
(جلد 2 ص 981)
4
همیشه جنگ پیغمبر جهاد است *** دفاع است و
هجوم از بد نهادست
(جلد 2 ص 1062)
5
مهاجم گر همه حمله است و دستی بر تفنگ و توپ *** مجاهد قلعه است و پائی از جا در نرو دارد
(جلد 2 ص 1100)
6
تو نیکمرد برای جهاد خلق شدی *** سزای گریه و زاری زنان نوحه گرند
(جلد 2 ص 1142)
7
صف بسته مسلمین پی جنگ و جهاد کفر *** بفرست ذوالفقار شرر بار، یا علی
(جلد 3 ص 13)
8
با این صف جهاد و به مفتاح دست غیب *** خود باز کن درِ نجف و کربلا علی
(جلد 3 ص 13)
9
عزلت مرغان قافم بود و پنهان زیر پرده *** هم جهاد کفر و هم بیزاری از زهد ریائی
(جلد 3 ص 17)
10
با خود به لحد برده پیاله که مجاهد *** جز با سپر عشق نپوشد کفنی را
(جلد 3 ص 140)
11
این جهادی است که آوازه فکنده است در آفاق *** مطربان نیز هم این قصه به آواز بخوانند
(جلد 3 ص 163)
12
که قرن دوم دین است و جنگ دومش با کفر *** خدا این جنگ را خود عند ربک خوانده در قرآن
(جلد 3 ص 187)
13
جهاد آخر است و صالحان و صابران در جنگ *** بهشت جاودان یابند و بعضاً روضه‌ی رضوان
(جلد 3 ص 187)
14
جنگ دیوی است جهانخوار و جهادی جانکاه *** من هم از جبهه جفا دیده، یکی سربازم
(جلد 3 ص 221)
15
تو گو طیر ابابیل‌اند طیارات اسلامی *** سپاه ابرهه صدام و بارد بر سرش سجیل
(جلد 3 ص 242)
16
صف جنگ و جهاد صدر اسلام *** صف عمار یاسر، مالک اشتر
(جلد 3 ص 270)
17
همه را حکم جهادی که مسلمانان را *** فرض فوری است به پا خواستن و خون‌خواهی
(جلد 3 ص 275)
18
و اما جنگ، ما اهل جهادیم *** جهاد ما اصاصاً شرط ایمان *** شهادت نزد ما اوج سعادت
(جلد 3 ص 278)
19
در جنگ کفر و دین و جهادی که ذمه‌ای *** با این زبان خامه چه یارای مدح و ذم
(جلد 3 ص285)
20
جهاد دولت دنیا و عزت عقباست *** هم از بزرگترین واجبات دین خداست
(جلد 3 ص 295)
21
اگر جهاد نکردی نمی‌رسی به یقین *** یقین، که ذروه‌ی ایمان و قله تقواست
(جلد 3 ص 295)
22
جهاد جانی و مالی سلاح اهل یقین *** دلی جهاد زبانی گهی سلاح ریاست
(جلد 3 ص 295)
23
جهاد کن که پس از جنگ با جهانخواران *** جهان جهنمِ کفر و بهشت صلح و صفاست
(جلد 3 ص 296)
24
نرد عقبا برد جهادگران *** نقش دنیا برندگان بازان
(جلد 3 ص 302)
25
جهان آتیه با جهاد انسان ساز *** جهان آینه است و جمال انسانش
(جلد 3 ص 302)
26
جهاد نیز به امر ولی نه از سر خود *** چو خشمگینه عقابان که جان شکارانند
(جلد 3 ص 308)
27
قرآن جهاد خواهد و این خیل قاعدین *** تنها قرائت زبر و زیر می‌کنند
(جلد 3 ص 308)
28
مژده‌ی سرکوبی ماران رسد از جبهه‌ها *** مریمی گوئی فرستد زخم ما را مرهمی
(جلد 3 ص 310)
29
دولت و ملت بسیج است و به فرمان جهاد *** جنگ دیوان است و با هر هفتخوانی رستمی
(جلد 3 ص 310)

جدول (3ـ12): داده‌های مربوط به کد تحلیلی 3ـ3 (ایثار و شهادت) از مقوله سوم (ظلم‌ستیزی)
ردیف
ابیات و مصراع‌ها
جلد و صفحه
1
در مکتب عشق وطن جان باختن آموخته *** یا رب که بود است از ازل استاد آذبایجان
(جلد 1 ص 166)
2
این صدای آشنا در گوش جانبازان جنگ *** پند سیمرغ است پنداری به گوش تهمتن
(جلد 1 ص 542)
3
آن پسر می‌گفت پیمان پدر دارم که گفت‌: *** من تو را سرباز جانباز وطن پرورده‌ام
(جلد 1 ص 544)
4
زد شفق با انعکاس سرخ میدان‌های جنگ *** کم کم از دریای خون قهرمانان سرکشید
(جلد 1 ص 547)
5
خوشا به حال شما‌ ای فدائیان حسین *** که دین به خون شماها رهین و مرهون شد
(جلد 2 ص 956)
6
چو نیک می‌نگری زنده این شهیدانند *** وگرنه هر بشری زاد و مُرد و مدفون شد
(جلد 2 ص 956)
7
جوانمردی نثار جان و مال است *** جوانمرد از حریفان وا نماند
(جلد 2 ص 985)
8
شهریار این همه بر سینه مزن سنگ وطن *** که وطن چون تو دو صد کشته به هر سنگر داد
(جلد 2 ص 997)
9
ولی سعادت مطلق شهید را بخشند *** که در جهاد عقیدت به خون خود آغشت
(جلد 2 ص 1025)
10
به آئین نیاکان بود سرمشق فداکاری *** که از نسل برومندی و کانون نیائی بود
(جلد 2 ص 1046)
11
گل‌های قرن دوم اسلام بشکفند *** با خون شاهدان و شهیدان ما، علی
(جلد 3 ص 13)
12
سرباز جهادم و من از جبهه‌ی احرار *** انصاف کجا رفته که در خانه بمیرم
(جلد 3 ص 66)
13
شهادت است وصلا، گوش دل به فرمان دار *** مگر فراشوی از خاکدان به فرمانش
(جلد 3 ص 99)
14
وین شهیدان، تو به طوفان قیامت بینی *** که چه کشتیّ نجات و چه بلا گردانند
(جلد 3 ص 113)
15
خندق جنگ و جهاد است، بیا رخش شهادت *** به شهامت به جهانیم و بجوئیم خدا را
(جلد 3 ص 160)
16
خون بها باشد و تقدیم تو با مقدم جانباز *** شعر اُرجوزه که در جبهه‌ی جانباز بخوانند
(جلد 3 ص 163)
17
دست غیبی که به شیراز علم شد به شهادت *** خود شهیدان سزدش شاهد طناز بخوانند
(جلد 3 ص 164)
18
شفق خون شهیدان بود و فجری چون خمینی زد *** وزین فجرالهدی خورشید مهدی می‌شود رخشان
(جلد 3 ص 187)
19
چه تذهیبی به قرن دوم از دیباچه قرآن *** که با خون شهیدانش مکمل می‌شود اکلیل
(جلد 3 ص 242)
20
شهادت برترین معراج عشق است *** گهش پروازی از جبریل برتر
(جلد 3 ص 270)
21
زنده یاد شهدائی که کشیدند به خود *** لعنتی لاشخور پرچم شاهنشاهی
(جلد 3 ص 276)
22
روز شهادت است و جهادی که مرد دین *** با خون خود حریم نگه دارد از حرم
(جلد 3 ص 285)
23
تو پیروزیت بر شمشیر چو با خون نخواهد شد *** که غیر از کربلا راهی برآن هامون نخواهد شد
(جلد 3 ص 288)
24
حسینی کُن جهاد دین که بنیادی است جنگ کفر *** به سودای شهادت هیچکس مغبون نخواهد شد
(جلد 3 ص 288)
25
شهیدان با جهاد راه دین گلگون کفن گشتند *** عزیز من به هر خونی کفن گلگون نخواهد شد
(جلد 3 ص 288)
26
کمال وجود همانا که بذل موجود است *** در این جهاد فنا شو گرت هوای بقاست
(جلد 3 ص 295)
27
شهید در دو جهان جفت فتح و پیروزی است *** چراکه دولت جاوید یافته جانش
(جلد 3 ص 302)
28
برو عیادت معلول و جان فشان جهاد *** که پرفشانده ملائک به پای ایمانش
(جلد 3 ص 303)
29
مقام نخل شهادت به سدره و طوباست *** سعادتست که دستی رسد یه دامانش
(جلد 3 ص 303)
30
جوانه‌های شهیدان شکوفه زارانند *** به این خزان زدگی، سرگل بهارانند
(جلد 3 ص 307)
31
با خدایش دم به دم تجدید عهد عشق بود *** این شهیدان خونشان شفاف و شهد عشق بود
(جلد 3 ص 312)
32
آتش شوق این شهادت‌ها *** از سر دشمنان برآرد دود
(جلد 3 ص 313)
33
خود نیستم شهید ولی از

985)
33
جوانمردی نثار جان و مال است *** جوانمرد از حریفان وا نماند
(جلد 2 ص 985)
34
مسلمان شدی دست افتاده گیر *** که ایمان بیابی و سلمان شوی
(جلد 2 ص 1052)
35
دوست باشد کسی که در سختی *** باری از دوش دوست بردارد
(جلد 2 ص 1056)
36
به حس درد و صبوری است آدمی ممتاز *** بهائمند که فارغ ز فکر و شور و شرند
(جلد 2 ص 1142)
37
گفتی که مرانید گدا را از در ***من نیز نراندم تو خود می‌دانی
(جلد 2 ص 1158)
38
تار و پود عالم هستی به هم پیوسته است *** عالمی را شاد کرد آن کس که یک دل شاد کرد
(جلد 2 ص 1168)
39
راه بسیار است مردم را به سوی حق ولی *** راه نزدیکش دل مردم به دست آوردن است
(جلد 2 ص 1168)
40
چو ما به داد کسی در حیات خود نرسیم *** کجا به گوش کسی داد می‌رسد ما را
(جلد 3 ص 22)
41
شکر این نعمت ایستادگیات بر سرپا *** دستگیری است که از مردم افتاده کنی
(جلد 3 ص 114)
42
ای بشر نوع خویش دوست بدار *** همه را وصله‌ی تنت انگار
(جلد 3 ص 322)

جدول (3ـ3): داده‌های مربوط به کد تحلیلی 1ـ3 (اتحاد) از مقوله اول (انسجام و همبستگی)
ردیف
ابیات و مصراع‌ها
جلد و صفحه
1
اختلاف لهجه ملیت نزاید بهر کس *** ملتی با یک زبان کمتر به یاد آرد زمان
(جلد 1 ص 352)
2
به چشم او همه یک دودمان بوالبشریم *** گر اختلاف نژاد است، اتحاد اینجاست
(جلد 1 ص 373)
3
آدمیان زنده به یک دیگرند *** دست و دل و دیده و پا و سرند
(جلد 1 ص 401)
4
آدمی از نوع جدا زنده نیست *** برگ به شاخ است گرش زندگی است
(جلد 1 ص 401)
5
جمله برادر به هم و خواهریم *** کاین همه از یک پدر و مادریم
(جلد 1 ص 402)
6
تن همه یک کالبد خاکی است *** جان همه‌، یک عنصر افلاکی است
(جلد 1 ص 402)
7
گفت پیام‌آور یزدان پاک *** ما همه از آدم و آدم ز خاک
(جلد 1 ص 402)
8
حس تعاون، مدنیت و داد *** مایهی الفت بود و اتحاد
(جلد 1 ص 402)
9
حکم طبیعت همه بر اتفاق *** وه که نجوید بشر الّا نفاق
(جلد 1 ص 402)
10
در این عالم وحدت غم نیست *** عالمی بهتر از این عالم نیست
(جلد 1 ص 425)
11
متحد خواهیم بود از هم جدایی‌ناپذیر *** تا که پولادین فتد بر فرق دشمن مشت من
(جلد 1 ص 544)
12
دیدار دوستان کهن تازه میکنم *** اما به شرط وحدت و مهر و داد تو
(جلد 2 ص 922)
13
مردم بازار بیش از پیش کردند اتحاد *** عهدها شد بسته و پیمان در آذربایجان
(جلد 2 ص 967)
14
دولت و ملت به هم دادند دست اتحاد *** جان مردم جست از این بحران در آذربایجان
(جلد 2 ص 967)
15
دستی به اتحاد برآرید و عدل و داد *** با دست اتحاد توان داد عدل داد
(جلد 2 ص 981)
16
تا دست اتفاق خلایق به هم ندید *** خورشید فتح روی سعادت نشان نداد
(جلد 2 ص 981)
17
شمشیر تیز وحدت و ایمان جلا دهید *** با این جهاز جنگ، مجاهد کند جهاد
(جلد 2 ص 981)
18
بیفشان دانه‌های اتفاق و سودها برگیر *** که در هر جا نفاق افتاد از هر در زیان آمد
(جلد 2 ص 1185)
19
مسلمانان به وحدت می‌گرایند *** که نزدیک است با کفار کیفر
(جلد 3 ص 272)
20
به هوش تا نشود نقل رستم و سهراب *** که نوشداروی ما وحدتست و آگاهی
(جلد 3 ص 289)
21
حجت حق شد تمام از جهت اتفاق *** چند نفاقت درِ فتنه و شر کوبدا
(جلد 3 ص 429)
22
غرض تمرکز اسلامیان و وحدت دین است *** نه التزام محل و نه امتیاز محلی است
(جلد 3 ص 434)

جدول (3ـ4): داده‌های مربوط به کد تحلیلی 1ـ4 (انفاق) از مقوله اول (انسجام و همبستگی)
ردیف
ابیات و مصراع‌ها
جلد و صفحه
1
آب خود با دشمنان تشنه قسمت می‌کند *** عزت و آزادگی بین تا کجا دارد حسین
(جلد 1 ص 99)
2
گر درخت خواهی بود برگ بخش و باری ده *** ورنه اره‌ی دهقان کُنده می‌کند ما را
(جلد 1 ص 169)
3
افتدت گوهر مقصود چو خورشید به پای *** گر بگیری چو فلک دامن انفاق به دست
(جلد 1 ص 202)
4
با لئیمان دامن گوهر نیفشاند فلک *** سفره‌ی بی‌منت انفاق و احسان پیش ماست
(جلد 1 ص 292)
5
گردن آزاده را با رشته‌ی احسان ببند *** کاین کرامت مر کریمان را کند مالک رقاب
(جلد 1 ص 297)
6
ناشناسی که به تاریکی شب *** می‌برد شام یتیمان عرب
(جلد 1 ص 616)
7
شاه ولی بنازمت ‌ای دل که در نماز *** ختم به پشت دستِ نیازِ گدا کند
جلد 2 ص 842)
8
سهمی از حصه‌ی کام همگان خواهد داشت *** هر که سهمیه‌ی خود را همگانی دانست
(جلد 2 ص 890)
9
آن یتیم از در این خانه قدم واننهاد *** تا نشد شام عزیزان تو با وی تقدیم
(جلد 2 ص 1009)
10
شیرزادان علی شام ندارند امشب *** تا یتیم این همه بی‌شام نخسبد به گلیم
(جلد 2 ص 1009)
11
شام خود کس نتواند به فقیران دادن *** زهی آن مکتب اسلام که اینش تعلیم
(جلد 2 ص 1009)
12
کسی کو مواسات و احسان ندانست *** به ادبارش انجامد اقبال دنیا
(جلد 2 ص 1026)
13
به راه خدا آنچه انفاق کردی *** برای تو ماند از آن مال دنیا
(جلد 2 ص 1026)
14
به احسانت ایمان چو تقوا شود *** به ملک دو عالم سلیمان شوی
(جلد 2 ص 1052)
15
کرم نزد بزرگان حسن و تحسین *** ولیکن نزد دونان عیب و ذم است
(جلد 2 ص 1157)
16
گرت هوای شرف بود و عزت و اشراف *** بگیر سیرت احسان و شیوه‌ی انصاف
(جلد 2 ص 1160)
17
به هوش باش که بازت ندارد از احسان *** کسی که شاکر احسان بی‌ریای تو نیست
(جلد 2 ص 1164)
18
چو دودمان کریمان به سود باش و ثمر *** نه همچو دیگ لئیمان به دود و خاکستر
(جلد 2 ص 1170)
19
شب عید است و کودکان فقیر *** بیشتر مستحق توشه و زاد
(جلد 3 ص 447)
20
ور یتیمی است نو نوارش کن *** که ج
گر گوشه‌ات یتیم مباد
(جلد 3 ص 447)

جدول (3ـ5): داده‌های مربوط به کد تحلیلی 1ـ5 (محبت) از مقوله اول (انسجام و همبستگی)
ردیف
ابیات و مصراع‌ها
جلد و صفحه
1
به شاخ دشمنی یک میوه‌ی شیرین نمی‌روید *** برو باغ محبت کار و کار از کشت کاران پرس
(جلد 1 ص 107)
2
بذر محبت به اشک بشکفد، آری *** نخل تناور شود، چو هسته خورد آب
(جلد 1 ص 133)
3
خود بده درس محبت که ادیبان خرد *** همه در مکتب توحید تو شاگردانند
(جلد 1 ص 182)
4
عزیر دار محبت که خارزار جهان *** گرش گلی است همانا محبت است ‌ای دوست
(جلد 1 ص 185)
5
شهریار اگر آئین محبت باشد *** چه جاودان دینی که به دنیای بهشت آئینی
(جلد 1 ص 203)
6
خطای سبز خطان را به خالشان بخشیم *** که در کتاب محبت ز کینه بابی نیست
(جلد 1 ص 215)
7
بر آشیان محبت فشانده‌ام پر و بال *** اگر به سنگ ستم نشکنند بال و پرم
(جلد 1 ص 227)
8
همه مهد محبت بود و تاریخ *** نکو داند بدین دعوی گواهی
(جلد 1 ص 340)
9
به دور خود همه بذر محبت افشاند *** از این قِبَل که گلِ باغ معرفت رویاست
(جلد 1 ص 373)
10
خود مفکن این همه در سنگلاخ *** راه صفا پوی فسیح و فراخ
(جلد 1 ص 403)
11
گر به جهان حکمروا شد صفا *** هر دو توانیم به حق اکتفا
(جلد 1 ص 403)
12
به عالم جز محبت نیست چیزی *** گر این هم نیست گو عالم نباشد
(جلد 1 ص 703)
13
نقطه عشق که از کلک محبت بچکید *** دل آدم شد و از عشق و محبت دم زد
(جلد 2 ص 820)
14
پرکن مشام مهر و محبت که این شمیم *** بوی شکوفه نیست که باد آورد تو را
(جلد 2 ص 933)
15
ای دوست بیا روی محبت به هم آریم *** کز خلق ندیدیم به جر خدقه و تزویر
(جلد 2 ص 957)
16
یکی به گوهر دانای متقی هم بین *** که عالمی همه لطف است و رقت است و صفاست
(جلد 2 ص 977)
17
گر شادی از خدای محبت طلب کنید *** خلق خدا به لطف و محبت کنید شاد
(جلد 2 ص 981)
18
تا نگاه عطوفتی بکنید *** در گروهی که بی‌پناه هستند
(جلد 2 ص 1023)
19
بیائید از محبت این جهان را *** به خود جنت کنیم و آن جهان هم
(جلد 2 ص 1029)
20
در آئین خدا اهریمنی نیست *** به قانون محبت دشمنی نیست
(جلد 2 ص 1062)
21
کو چشمه‌ی صفا و محبت که پای آن *** پاکیزه شستشو دهیم اعتقادها
(جلد 2 ص 1130)
22
بیا‌ ای شفای محبت، خدا را *** که دل‌ها کنیم از کدورت شفائی
(جلد 3 ص 119)
23
بازاری از متاع محبت همیشه هست *** نقد دلی بیار و خرید و فروش کن
(جلد 3 ص 129)
24
معاشرت به مثل گل بگو و گل بشنو *** معاشران همه خوشرو و مهربان بودی
(جلد 3 ص 236)

جدول (3ـ6): داده‌های مربوط به کد تحلیلی 2ـ1 (عفو و بخشش) از مقوله دوم (فضیلت‌ها و ارزش‌های اخلاقی)
ردیف
ابیات و مصراع‌ها
جلد و صفحه
1
به جز علی که گوید به پسر که قاتل من *** چو اسیر توست اکنون به اسیر کن مدارا
(جلد 1 ص 98)
2
گر از من زشتی بینی به زیبایی خود بگذر *** تو زلف از هم گشایی به، که ابرو در هم اندازی
(جلد 1 ص 126)
3
خدای را پس از این پای بند پیمان باش *** من از گذشته گذشتم تو هم پشیمان باش
(جلد 1 ص 196)
4
ای شمع رقصان با نسیم آتش مزن پروانه را *** با دوست هم رحمی چو با دشمن مدارا می‌کنی
(جلد 1 ص 238)
5
اهل گذشت بودی و بخشنده و کریم *** جرم پسر ببخش و زمن درگذر پدر
(جلد 1 ص 336)
6
خوی ملک رحمت و بخشندگی است *** خصلت خورشید درخشندگی است
(جلد 1 ص 402)

جدول (3ـ7): داده‌های مربوط به کد تحلیلی 2ـ2 (وفای به عهد و وفاداری) از مقوله دوم
(فضیلت‌ها و ارزش‌های اخلاقی)
ردیف
ابیات و مصراع‌ها
جلد و صفحه
1
چو به دوست عهد بندد ز میان پاکبازان *** چو علی که می‌تواند که به سر برد وفا را
(جلد 1 ص 98)
2
او وفای عهد را با سر کند سودا ولی *** خون به دل از کوفیان بی‌وفا دارد حسین
(جلد 1 ص 99)
3
دشمنانش بی‌امان و دوستانش بی‌وفا *** با کدامین سر کند، مشکل دو تا دارد حسین
(جلد 1 ص 99)
4
تو به مردی پایداری آری آری مرد باشد *** بر سر عهدی که بندد تا به پای دار باقی
(جلد 1 ص 207)
5
بتا گنجینه‌ی حسن و جوانی را وفائی نیست *** وفای بی‌مروت گوهر نایاب را ماند
(جلد 1 ص 261)
6
ز دورم دوستدارانند و از نزدیک خونخواران *** وفای خلق با من رستم و سهراب را ماند
(جلد 1 ص 261)
7
به بام کلبه‌ی فقری که آشیان وفاست *** فکنده سایه‌ی دولت همای همت من
(جلد 1 ص 273)
8
لیک من عهد وفا را و حق صحبت را *** گویمت پند دل آویزی در خورد شنود
(جلد 1 ص 311)
9
جامه‌ی مدحت فرستادم وفای عهد را *** تا نکند پوستم سرما کَرَم کُن پوستین
(جلد 1 ص 330)
10
وفا به قیمت جان هم نمی‌شود پیدا *** فغان که هیچ متاعی به این گرانی نیست
(جلد 1 ص 376)
11
به با وفایی من در جهان نخواهی یافت *** بیا که خوب بدانیم قدر یکدیگر
(جلد 1 ص 669)
12
این رفیقان ریائی همه قدّند و قبا *** دل در او بند که عهدی و وفایی دارد
(جلد 2 ص 868)
13
اکنون گلی است زرد ولی از وفا هنوز *** هر سرخ گل که در چمن آید گیاهش است
(جلد 2 ص 923)
14
چه سود وعده‌ی نزدیک اگر وفا دور است *** بیا که دور کنی وعده و وفا نزدیک
(جلد 2 ص 929)
15
لئیم سفله از بد قول بهتر *** که زنهار از خلاف وعده زنهار
(جلد 2 ص 1053)
16
وفائی گر نباشد، وعده کفر است *** چه گفتاری چو با وی نیست کردار
(جلد 2 ص 1053)
17
همه شب به ناله به سر زنم، شب خود به ناله سحر کنم *** به وفا که عهد تو نشکنم، مگرم به وعده وفا کنی
(جلد 3 ص 101)
18
به دوستی، وفادار یار دیرین باش *** که خواهش تو هم از د
وستان، وفاداری است
(جلد 3 ص 162)
19
از صد هزار دوست یکی بر سر وفا *** خود نعمتی است کز سر ما هم زیادت است
(جلد 3 ص 348)

جدول (3ـ8): داده‌های مربوط به کد تحلیلی 2ـ3 (اخلاق مداری) از مقوله دوم (فضیلت‌ها و ارزش‌های اخلاقی)
ردیف
ابیات و مصراع‌ها
جلد و صفحه
1
شرط موزونی اخلاق بود شاهد را *** ورنه موزونی اندام چه خواهد بودن
(جلد 1 ص 193)
2
ما هم آفاق، خوش آورده ز اخلاق به دست *** آری اخلاق خوش آرد همه آفاق به دست
(جلد 1 ص 201)
3
ادب از بی‌ادب آموز که لقمان گوید *** از عمل سوخته عکس‌العملی ساخته‌ام
(جلد 1 ص 209)
4
بلبل شیفته‌ی غنچه‌ی خندان توأم ***‌ ای که در باغ ادب گلبن نو خواسته‌ای
(جلد 1 ص 227)
5
زمانه شعر و ادب را نمی‌خرد به شعیری *** ولیک بی‌ادبان فرق سوده‌اند بشِعرا
(جلد 1

داده اند.
– در پاسخ به گویه ” من واقعا حضور نیروهای معنوی، قدرت الهی و امدادهای غیبی را در زندگی ام احساس می کنم. ” 4/8پاسخ کاملا مخالفم یا تا حدودی مخالفم داده اند و 1/82 درصد آنها پاسخ کاملا موافقم یا تا حدودی موافقم را داده اند، و4/9 درصد پاسخ نظری ندارم را داده اند.
– در پاسخ به گویه ” احساس طلب بخششاز خداوند، برای جبران گناهانم، بیشتر وقت ها به من دست می دهد. ” 6درصد پاسخ کاملا مخالفم یا تا حدودی مخالفم داده اند و 6/86 درصد آنها پاسخ کاملا موافقم یا تا حدودی موافقم را داده اند، و3/7 درصد پاسخ نظری ندارم را داده اند.

جدول 4-18توزیع فراوانی پاسخگویان نسبت به متغیر دینداری(بعد احساسی)
درصد تراکمی
درصد معتبر
درصد
فراوانی

1/2%
1/2%
1/2%
8
خیلی کم
9/2%
8/0%
8/0%
3
کم
9/8%
6%
6%
23
متوسط
2/20%
3/11%
2/11%
43
زیاد
100%
8/79%
4/79%
304
خیلی زیاد

100%
5/99%
381
کل
در مجموع می توان گفت 6/90 درصد پاسخگویان دینداری آنها ” زیاد یا خیلی زیاد” و 9/2درصد آنها دارای دینداری ” کم یا خیلی کم” و 6 درصد دینداری آنها در حد ” متوسط” است

جدول 4-19 شاخص های مرکزی در متغیر دینداری(بعد احساسی)
381
تعداد معتبر
2
بی جواب
37/4
میانگین
7/4
میانه
0.8
انحراف معیار
همچنانکه ملاحظه می گردد اکثریت قابل توجه پاسخگویان به گویه هایی که حکایت از دینداری(بعد احساسی) دارد پاسخ مثبت داده اند؛ به طوریکه نظرات پاسخگویان در بازه]5-1[ میانگینی معادل 37/4دارد که از میانگین نظری (3) خیلی بالاتر است.

نمودار 4-12نمودار هیستوگرام توزیع دینداری(بعد احساسی)

نمودار فوق هیستوگرام دینداری در بین پاسخگویان است که حکایت از توزیع غیر نرمال دینداری در بین پاسخگویان دارد.شایان ذکر است که نتایج آزمون کولموگروف – اسمیرنوف نیز مؤید نکته مذکور است. (جدول شماره 6-2 در قسمت پیوست )

نمودار 4-13توزیع فراوانی پاسخگویان نسبت به متغیر دینداری

همچنانکه ملاحظه می گردد؛ بالاترین ستون (مد ) مربوط به دسته ” خیلی زیاد” است. یعنی 4/79 درصد پاسخگویان دارای دینداری خیلی زیاد هستند.
4-2-7-4-احساس بیگانگی اجتماعی(بعد بیقدرتی)
بیگانگی اجتماعی به طور کلی به معنای بیگانگی فرد از جنبه های اصلی وجود اجتماعی اش است(محسنی تبریزی،1373 :73 به نقل ازگودرزی1374).
جدول 4-20 توزیع درصدی پاسخهای نمونه تحقیق به گویه های متغیر احساس بیگانگی اجتماعی(بعد بی قدرتی)
کاملا مخالفم
تاحدودی
مخالفم
نظری
ندارم
تا حدودی
موافقم
کاملا موافقم

8/42%
3/32%
1/7%
4/9%
4/8%
خوشبختی وبدبختی هر کسی دست خود اوست.(-)
29%
7/22%
4/21%
6/11%
15%
از دست افرادی مثل من، کاری برای جامعه بر نمی آید.(+)
9/12%
8/14%
8/24%
14%
5/33%
در فعالیت های سیاسی شرکت نمی کنم، چون معتقدم تاثیری در بهبود اوضاع سیاسی واجتماعی ندارد.(+)
7/20%
9/24%
5/11%
5/26%
3/16%
در برخورد با مشکلات، اغلب احساس ناتوانی می کنم.(+)
همچنانکه مشاهده می شود پاسخگویان در پاسخ به گویه ” خوشبختی وبدبختی هر کسی دست خود اوست.” 1/75پاسخ کاملا مخالفم یا تا حدودی مخالفم داده اند و 8/17 درصد آنها پاسخ کاملا موافقم یا تا حدودی موافقم را داده اند، و1/7 درصد پاسخ نظری ندارم را داده اند.
– در پاسخ به گویه ” از دست افرادی مثل من، کاری برای جامعه بر نمی آید. “7/51 پاسخ کاملا مخالفم یا تا حدودی مخالفم داده اند و 6/26 درصد آنها پاسخ کاملا موافقم یا تا حدودی موافقم را داده اند، و4/21 درصد پاسخ نظری ندارم را داده اند.
– در پاسخ به گویه ” در فعالیت های سیاسی شرکت نمی کنم، چون معتقدم تاثیری در بهبود اوضاع سیاسی واجتماعی ندارد. ” 7/27پاسخ کاملا مخالفم یا تا حدودی مخالفم داده اند و 5/47 درصد آنها پاسخ کاملا موافقم یا تا حدودی موافقم را داده اند، و8/24 درصد پاسخ نظری ندارم را داده اند.
– در پاسخ به گویه ” در برخورد با مشکلات، اغلب احساس ناتوانی می کنم. ” 6/45پاسخ کاملا مخالفم یا تا حدودی مخالفم داده اند و 8/42 درصد آنها پاسخ کاملا موافقم یا تا حدودی موافقم را داده اند، و5/11 درصد پاسخ نظری ندارم را داده اند.

جدول 4-21توزیع فراوانی پاسخگویان نسبت به متغیر بیگانگی اجتماعی(بیقدرتی)
درصد تراکمی
درصد معتبر
درصد
فراوانی

8/1%
8/1%
8/1%
7
بسیار کم
7/14%
9/12%
8/12%
49
کم
5/47%
8/32%
6/32%
125
متوسط
8/80%
3/33%
2/33%
127
زیاد
100%
2/19%
1/19%
73
بسیارزیاد

100%
5/99%
381
کل
همچنانکه ملاحظه می گردد اکثر قابل توجه پاسخگویان به گویه هایی که حکایت از بی قدرتی اجتماعی دارد پاسخ مثبت داده اند؛ در مجموع می توان گفت 3/52 درصد پاسخگویان دارای احساس بیگانگی اجتماعی(بی قدرتی) ” زیاد یا خیلی زیاد” و 6/14درصد ” کم یا خیلی کم” و6/32%درصد آنها در حد ” متوسط” است

جدول 4-22 شاخصهای مرکزی در متغیر بیگانگی اجتماعی(بعد بیقدرتی)
381
تعداد معتبر
2
بی جواب
76/2
میانگین
7/2
میانه
87/0
انحراف معیار
همچنانکه ملاحظه می گردد تقریبا نیمی از پاسخگویان به گویه هایی که حکایت از بیگانگی اجتماعی(بعد بی قدرتی) دارد پاسخ مثبت داده اند؛ به طوریکه نظرات پاسخگویان در بازه]5-1[ میانگینی معادل 76/2دارد.

نمودار 4-14 نمودار هیستوگرام توزیع بیگانگی اجتماعی
(بعد بیقدرتی)

نمودار فوق هیستوگرام احساس بیگانگی اجتماعی در بین پاسخگویان است که حکایت از توزیع غیر نرمال احساس بیگانگی اجتماعی در بین پاسخگویان دارد.شایان ذکر است نتایج آزمون کولموگروف – اسمیرنوف نیز مؤید نکته مذکور است. (جدول شماره 6-2 در قسمت پیوست)

نمودار 4-15توزیع فراوانی پاسخگویان نسبت به متغیر بیگانگی اجتماعی(بعد بیقدرتی)

با توجه به نمودار فوق بالاترین ستون (مد) مربوط به دسته “زیاد” است. به عبارتی دیگر2/33% پاسخگویان احساس بیگانگی اجتماعی بالا دارند.
4-2-7-5-مثبت نگری
مثبت نگری در این تحقیق روی مثبت حوادث ووقایع را دیدن است.
جدول 4-23 توزیع درصدی پاسخهای نمونه تحقیق به گویه های متغیر مثبت نگری
کاملا مخالفم
تاحدودی
مخالفم
نظری
ندارم
تا حدودی
موافقم
کاملا
موافقم

8/1%
7/3%
6%
7/25%
7/62%
خیلی از مردم جامعه فقط در فکر خودشان هستند و به جز خودشان به هیچ کس اهمیت نمی دهند (- )
7/3%
6/7%
7/5%
5/36%
6/43%
خیلی ها فقط از آن رو با تو دوست هستند که چیزی از تو می خواهند. (- )
8/5%
15%
14%
6/21%
5/43%
هیچ کاری نمی توان کرد، هر چه می گذرد شرایط زندگی مردم خرابتر می شود (- )
2/24%
8/11%
9/22%
5/20%
5/20%
آینده روشن و امیدبخش است.(+)

همچنانکه مشاهده می شود پاسخگویان در پاسخ به گویه ” خیلی از مردم جامعه فقط در فکر خودشان هستند و به جز خودشان به هیچ کس اهمیت نمی دهند ” 5/5درصد پاسخ کاملا مخالفم یا تا حدودی مخالفم داده اند و 7/87 درصد آنها پاسخ کاملا موافقم یا تا حدودی موافقم را داده اند، و6 درصد پاسخ نظری ندارم را داده اند.
– در پاسخ به گویه ” خیلی ها فقط از آن رو با تو دوست هستند که چیزی از تو می خواهند.” 3/11 درصد پاسخ کاملا مخالفم یا تا حدودی مخالفم داده اند و1/80 درصد آنها پاسخ کاملا موافقم یا تا حدودی موافقم را داده اند، و7/5 درصد پاسخ نظری ندارم را داده اند.
– در پاسخ به گویه ” هیچ کاری نمی توان کرد، هر چه می گذرد شرایط زندگی مردم خرابتر می‌شود ” 8/20درصد پاسخ کاملا مخالفم یا تا حدودی مخالفم داده اند و 1/65درصد آنها پاسخ کاملا موافقم یا تا حدودی موافقم را داده اند، و14 درصد پاسخ نظری ندارم را داده اند.
– در پاسخ به گویه ” آینده روشن و امید بخش است “36 درصد پاسخ کاملا مخالفم یا تا حدودی مخالفم داده اند و 41 درصد آنها پاسخ کاملا موافقم یا تا حدودی موافقم را داده اند، و9/22 درصد پاسخ نظری ندارم را داده اند.

جدول 4-24توزیع فراوانی پاسخگویان نسبت به متغیر مثبت نگری
درصد تراکمی
درصد معتبر
درصد
فراوانی

2/30%
2/30%
30%
115
خیلی کم
2/61%
31%
8/30%
118
کم
4/87%
2/26%
1/26%
100
متوسط
6/96%
2/9%
1/9%
35
زیاد
100%
4/3%
4/3%
13
خیلی زیاد

100%
5/99%
381
کل
همچنانکه ملاحظه می گردد اکثر قابل توجه پاسخگویان به گویه هایی که حکایت از مثبت نگری دارد پاسخ منفی داده اند؛در مجموع می توان گفت 6/12 درصد پاسخگویان دارای مثبت نگری” زیاد یا خیلی زیاد” و2/61درصد ” کم یا خیلی کم” و2/26درصد آنها در حد ” متوسط” است

جدول 4-25شاخصهای مرکزی در متغیر مثبت نگری
381
تعداد معتبر
2
بی جواب
16/2
میانگین
2
میانه
0.84
انحراف معیار
همچنانکه ملاحظه می گردد مثبت نگری پاسخگویان در بازه]5-1[میانگینی معادل 16/2 دارد که کمتراز میانگین نظری(3) است. انحراف معیار این شاخص نیز نشان از چگونگی توزیع نظرات پاسخگویان نسبت به موضوع مورد بررسی دارد.

نمودار 4-16 نمودار هیستوگرام توزیع مثبت نگری در بین پاسخگویان

نمودار فوق هیستوگرام مثبت نگری در بین پاسخگویان است که حکایت از توزیع غیر نرمال مثبت نگری در بین پاسخگویان دارد.شایان ذکر است که نتایج آزمون کولموگروف – اسمیرنوف نیز مؤید نکته مذکور است. (جدول شماره6 -2 در قسمت پیوست)

نمودار 4-17 توزیع فراوانی پاسخگویان نسبت به متغیر مثبت نگری

همچنانکه ملاحظه می گردد؛ بالاترین ستون (مد) مربوط به دسته “کم” است. یعنی مثبت نگری 31 درصد پاسخگویان در حد”کم” می باشد یا به عبارتی دیگر 31 درصد جامعه آماری بدبین هستند.
4-2-7-6-رضایت از خود
احساس مثبت داشتن نسبت به خود (ابعاد محبوبیت، موفقیت، مطرح بودن،..)

جدول شماره 4-26 توزیع درصدی پاسخهای نمونه تحقیق به گویه های متغیر رضایت از خود
کاملا مخالفم
تاحدودی
مخالفم
نظری
ندارم
تا حدودی
موافقم
کاملا موافقم

5/5%
5/4%
2/20%
3/37%
5/32%
اکثر اطرافیانم مرا دوست دارند.(+)
2/9%
4/9%
7/15%
3/42%
4/23%
در مقایسه با افراد هم سن و سال خودم، فرد موفقی هستم. (+)
9/24%
28%
9/25%
8/14%
3/6%
احساس می کنم که من فرد مطرحی در میان
اطرافیانم نیستم.(-)
4/3%
8/1%
1/36%
3/30%
4/28%
من آدم خوبی هستم .(+)
8%
8%
8/21%
3/38%
9/23%
از عملکرد خودم لذت می برم .(+)
9/57%
1/20%
4/12%
5/4%
5%
من به درد هیچ کاری نمی خورم.(-)

همچنانکه مشاهده می شود پاسخگویان در پاسخ به گویه ” اکثر اطرافیانم مرا دوست دارند ” 10 درصد پاسخ کاملا مخالفم یا تا حدودی مخالفم داده اند و 8/69 درصد آنها پاسخ کاملا موافقم یا تا حدودی موافقم را داده اند، و2/20 درصد پاسخ نظری ندارم را داده اند.
– در پاسخ به گویه ” در مقایسه با افراد هم سن و سال خودم، فرد موفقی هستم. “6/18 درصد پاسخ کاملا مخالفم یا تا حدودی مخالفم
داده اند و 7/65 درصد آنها پاسخ کاملا موافقم یا تا حدودی موافقم را داده اند، و7/15 درصد پاسخ نظری ندارم را داده اند.
– در پاسخ به گویه ” احساس می کنم که من فرد مطرحی در میان اطرافیانم نیستم. ” 9/48 درصد پاسخ کاملا مخالفم یا تا حدودی مخالفم داده اند و 1/21 درصد آنها پاسخ کاملا موافقم یا تا حدودی موافقم را داده اند، و9/25 درصد پاسخ نظری ندارم را داده اند.
– در پاسخ به گویه ” من آدم خوبی هستم ” 2/5 درصد پاسخ کاملا مخالفم یا تا حدودی مخالفم داده اند و 7/58 درصد آنها پاسخ کاملا موافقم یا تا حدودی موافقم را داده اند، و1/36 درصد پاسخ نظری ندارم را داده اند.
– در پاسخ به گویه ” از عملکرد خودم لذت می برم ” 16 درصد پاسخ کاملا مخالفم یا تا حدودی مخالفم داده اند و2/62 درصد آنها پاسخ کاملا موافقم یا تا حدودی موافقم را داده اند، و8/21 درصد پاسخ نظری ندارم را داده اند.
– در

آنچه بدست می آورند، ناکافی و برای زندگی آنها نامناسب است (همان).
2-3-3-5-نظریه کارل مارکس
آنچه برای کارل مارکس مساله بود وجود نابرابری و بی عدالتی های اجتماعی در تاریخ بشر بالاخص دوره ای که در آن زندگی می کرد یعنی( دوره سرمایه داری صنعتی) بود در نگاه او همین نابرابریها است که آسیب های انسانی و اجتماعی در آنها ریشه دارد. از خود بیگانگی که از مسائل عمده مبتلا به انسان این دوره بوده است ناشی از نابرابری و استثمار است که به رغم او جامعه را دو و یا چند قطبی می کند(مارکس به نقل از ریمون آرون: 1366: 159). در این دیدگاه تضاد غالبا به دلیل نابرابری در توزیع منابع کمیاب، محرومیت بخش ضعیفی از افراد جامعه که به منابع کمیاب دسترسی ندارند به همراه دارد. اما برای مارکس ماجرا به اینجا ختم نمی شود و آگاهی است که نقش عمده ای را ایفا می کند هر چه بخشهای محروم از منافع حقیقی شان بیشتر آگاه شوند احتمال اینکه مشروعیت الگوی موجود توزیع منابع کمیاب زیر سوال قرار بگیرد بیشتر می شود. (ترنر: 1373: 111).و در نهایت در میان گذاشتن محرومیت و نارضایتی از وضعیت موجود میان محرومان، افزایش آگاهی محرومان را به همراه دارد.
2-3-3-6-نظریه ی پارسونز109
پارسونز معتقد است که ثبات نظام اجتماعی تا حدودی بستگی به تعادل رضامندی دارد. به طور معمول پارسونز ثبات نظام اجتماعی را از نظر رابطه میان انتظارات اخلاقی افراد و همنوایی دیگران با آن محاسبه می کنند. یعنی هم شکلی میان رفتار افراد و قواعد اخلاقی مورد نظر است. پارسنز فرض می کند که افراد بهتدریج می آموزند که از چنین همنوایی احساس رضامندی نمایند و چون قابلیت آنها برای راضی شدن بسیار قابل تغییر است آنها پذیرش انواع و مقادیر گوناگون رضامندی را فرا می گیرند. بنابراین تغییر در سطح رضامندی از دیدگاه پارسونز مشکلی ایجاد نمی کند، آنچه که او بطور ضمنی انجام می دهد ثابت نگاه داشتن سطح رضامندی است، زیرا او می خواهد براهمیت همنوایی با قواعد اخلاقی مشترک تاکید نماید(گولدنر، 1383: 264). پارسونز فرض می کند که تا زمانی نفس و دیگری(غیر از خود) از قواعد اخلاقی مشابهی پیروی نمایند، کمیابی و یا سطح رضامندی در حفظ ثبات نظام اجتماعی تاثیر منفی بر جای نخواهد گذاشت. فرض بر این است که قواعد مشترک به حقوق و وظایف تکمیلی منتهی می گردد به طوری که نفس خواستار ارضاء خواسته هایش به وسیله دیگری (غیر از خود) بیش از آنچه که او حاضر به فراهم نمودن آن است نمی باشد. اما رضامندی که دیگری متمایل به فراهم نمودن آن برای نفس می باشد تنها به تصور دیگری (غیر از خود) در مورد وظایفش بستگی ندارد بلکه به هزینه های لازم برای اجرای آن نیز وابسته است، این هزینه ها ارضاء نیازهایی را که دیگری(غیر از خود) به عهده دارد تحت تاثیر قرار می دهد و به همان ترتیب هم بستگی به میزان رضامندی دارد که او دریافت می دارد. در واقع همنوایی هر یک از طرفین با وظایف اخلاقی خود کار کرد سطح کمیابی و یا فراوانی رضامندی هایش و هزینه فراهم نمودن آن می باشد.(کولدنر،1383: 266).
اجتماع نظام یافته یا جمعی شده پارسونز،اعضای جامعه را گرد هم آورده واز طریق این تجمیع به آنها توانائی می دهد تا از منافع مشترک خود در مراحل مختلف(از انطباق تا حفظ الگو) دفاع کنند وبه تامین نیازها وتحقق اهداف ودر نهایت رضایت از زندگی بپردازند(ریتزر، 2004 :134).

جدول2-20کارکرد گرائی ساختاری تالکوت پارسونز
اولین سطح انتزاع
نیاز های کارکردی نظام
دومین سطح انتزاع
خرده نظام‌های نظام کنش
سومین سطح انتزاع
خرده نظام های اجتماعی
سازگاری(تطبیق)
نظام ارگانیسمی
ارگانیسم زیستی یارفتاری(از طریق اقتصاد)
دست یابی یه هدف(هدف یابی)
نظام شخصیت
شخصیت(از طیق سیاست)
یکپارچگی(تجانس)
نظام اجتماعی
جامعه(از طریق دین ونظام قانونی)
حفظ الگو(ابقا)
نظام فرهنگی
فرهنگ(از طریق آموزش وپرورش)
(هزار جریبی وصفری شالی،1388 :16).

2-3-3-7-نظریه هومنز
هومنز در قالب نظریه تبادلی خاص خودش بر آن شد تا رفتار بنیادی اجتماعی را بر حسب پاداشها و خسارتها تبیین کند. وی با بیان قضایای پرخاشگری – تائید می گوید:
قضیه اول: هرگاه شخصی از کنش خود پاداشی را که انتظار دارد به دست نیاورد و یا تنبیهی را دریافت دارد که انتظارش را ندارد خشمگین خواهد شد و در چنین موقعی، احتمال بیشتری دارد که از خود رفتار پرخاشگرانه ای نشان دهد، در ضمن نتایج یک چنین رفتاری برایش ارزشمند خواهد شد.
قضیه دوم: شخصی پاداش مورد انتظارش را بدست بیاورد، بویژه پاداشی که اگر بیش از حد چشمداشتش باشد، یا با تنبیه مورد انتظارش روبرو نشود، احساس خرسندی خواهد کرد، در این صورت، احتمال آن می رود که آن شخص رفتار تائید آمیزی از خود نشان دهد و نتایج رفتارش نیز برایش ارزشمند می شود. با توجه به موارد فوق ناخرسندیش (عدم رضایتمندی) تنها به عواطف منفی بر می گردد و خرسندی(رضایتمندی) با عواطف مثبتترسروکار دارد(ریتزر1381: 431).
هومنز در قضیه موفقیت بیان می دارد:
“از میان تمام اعمالی که شخص انجام می دهد بیشتر اوقات ممکن است شخص آن عملی را که به پاداش منتهی می شود تکرار کند” (توسلی1373: 388).
2-3-3-8-نظریه مبادله پیتر بلاو
پیتر بلاو یکی از نظریه پردازان این نظریه تلاش کرده است که نظریه مبادله را از سطح فردی به سطح اجتماعی بسط دهد. وی فراگرد متولی چهار مرحله ای را مطرح می سازد که از تعادل فیمابین آنها آغاز می شود
. و به ساختار اجتماعی می انجامد. بلاو بر فرایندهای بنیادی که در میان انسانها وجود دارد و منجر به مبادله اجتماعی می شود تاکید می کند و توجه او به عدم تعادل قدرت که به رغم مشخصه مبادله است جلب می شود. در معنای کمی تر، فرو دستان بر پایه هنجارهای اجتماعی، تقاضاهای فرادستان را ارزیابی می کند، اگر این تقاضا عادلانه باشد، آنها راضی و خرسند می شوند ولی اگر این تقاضاها ناعادلانه باشد، آنان خود را استمثار شده می پتدارند. و در صدد اعلام نارضایتی خود برمی آیند . از نظر بلاو هیچ سازمانی حتی اگر بطور دقیق، وظایف خود را به انجام برسانند قادر به امحای مقاومت و مخالفت نخواهد بود. آنها که بر مصدر قدرت نشسته اند تلاش می کند تا تعارض و برخورد را به حداقل برساند و می کوشند وضعیتی را بوجود آورند که فرو دستان با رضایت به کار خود ادامه دهند.(توسلی، 1373: 423).
2-3-3-9-نظریه اینگلهارت
اینگلهارت در کتاب تحول فرهنگی در جوامع پیشرفته و صنعتی نظراتش را در این باره مطرح می کند . او با توجه به تجربه کشورهایی مثل بلژیک و هلند که بر لحاظ اقتصادی به مراتب پایینتر از آلمان، فرانسه و ایتالیا هستند. اما همیشه در نظر سنجی های رضایت از زندگی، مردم آنها سطح رضایت از زندگی خود را بالا احساس می کردند تا اینکه پس از افزایش نرخ تورم و سیاستهای اقتصادی بهیکباره در چندسال این احساس خوشبختی پایین آمد. اینگلهارت با استفاده از این تجربه با مقایسه آنها به این نتیجه گیری رسید که رابطه تقریبا زیادی بین نوسانهای کوتاه مدت رضایت از زندگی و تجربه های اقتصادی جوامع مذکور وجود دارد. (اینگلهارت، 1373: 29) از نظر وی اساسا هر پاسخی تا حدی متاثر از محیطی است که در آن پرسیده می شود و این سوال هم استثنا نیست پاسخ ها هم بازتاب نوسانهای کوتاه مدت ناشی از رویدادهای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی او هم بازتاب عامل بلند مدت فرهنگی هستند. (همان: 30). از نظر اینگلهارت تفاوت مقطعی زمانی یک مولفه فرهنگی مهم در رضایت از زندگی دارد که بازتاب هنجارهای فرهنگی مختلف هستند. دوره های طولانی سعادت و ناکامی می تواند هنجارهای متداول در یک جامعه را قوی تر یا سستتر کند و به تمایلات نسبتا منفی یا مثبتی منتهی گردد که بر پاسخها تاثیر میگذارد. قطع نظر از اینکه زندگی شخصی فرد پرسش شونده به چه منوال است. دگرگونی هایی کوتاه مدت بیانگر تجربه های مستقیم بلاواسطه شخصی هستند، اما تفاوتهای مقطعی- ملی پایدار بازتاب هنجارهای فرهنگی شناختی هستند ونه غم و شادی فردی که این هم به این معنا نیست که تفاوتهای ساختگی هستند و برعکس آنها بازتاب تفاوتهای عمیق و فراگیر در نگرش هستند. سطح پایین رضایت از زندگی بر گرایش های منفی نسبت به کل جامعه مربوط می شود(همان). یک وجه اهمیت رضایت از زندگی، تصویری است که از وضعیت متغییر های دیگر بدست می دهد سطوح پایینتر رضایت از زندگی نشان دهنده سطح بالای انزوای اجتماعی، بی قدرتی، بی هنجاری و … می باشد. اهمیت دوم و بلکه مهمتر – مفهوم رضایت از زندگی در نقش است که در تداوم نقش اجتماعی ایفا می کند(اینگلهارت: 1373: 44). بدین ترتیب انگلهارت رضایت از زندگی را همراه با نگرش های هم بستر آن مثل اعتیاد یک مجموعه نشانگاه فرض کرده که با فرایند ها و پدیده های تحولات سطح کلان مرتبط هستند. به عبارت دیگر، اهمیت رضایت از زندگی در پیامدهای سیاسی فوری آن نیست، بلکه در نقشی است که در فرایند سطح کلان ایفا می کنند.
2-3-3-10-ولع ارتقاء در ایران و عوامل مؤثر بر آن
در ایران نابرابری فرایندی تکان دهنده بوجود آورده،…. بدین معنی که در پی تفاوت ارزشی موقعیت های اجتماعی و بها دادن به موقعیتهای بالا (= ارزش ثروت و قشر بالا)، اکثر افراد همواره مایل به دستیابی به موقعیتی بالاتر هستندو از آن موقعیتی که دارند، راضی نیستند. همه در طلب و آرزوی شرایطی” بهترند “. شرایطی که از نظر مردم، یعنی بر اساس ارزشهای حاکم” بهتر ” تشخیص داده می شود، اما الزاماً واقعی نیست. ( رفیع پور، 1377 : 365 ).
بطور خلاصه می توان گفت که:
الف- هر چه فاصله ارزشی بین موقعیت‌ها بیشتر باشدوهر چه که وقوف به ارزشهای متفاوت موقعیتها بیشتر (یعنی تفاوت درجه ها مشخص تر) و هر چه که مقایسه اجتماعی بین موقعیتها بیشتر باشد،در آنصورت میل به ارتقاء بیشتر می‌شود، تا جائیکه در انسانها ولع پیشرفت و ارتقاء بوجود می‌آید. پایه اصلی و سر منشأ شرو ع این فرایند در نابرابری و به همراه آن در مدرنیزه کردن سریع، بیرونی (نه از درون خود) و ظاهری جامعه نهفته است (رفیع پور، 1377 : 373 ).
در این فرایند در ایران دو متغیر اساسی دیگر نقش عمده ای ایفا می کنند:
ب-نیاز مفرط به احترام ناشی از فرهنگ فئودالی – استبدادی سنتی ما
ج-پیروی شدید از هنجارها
در نتیجه این دو عامل است که مقایسه اجتماعی و سپس احساس بی عدالتی نسبی (چشم و هم چشمی) بین افراد در مورد پدیده های به ارزش تبدیل شده روی می دهد، که در اینجا پدیده با ارزش، پایگاه اجتماعی بالاتر است ( رفیع پور، 1377 : 380 ).تحت این شرایط هیچ کس از آنچه که دارد و از آنچه که هست راضی نیست و همواره سعی در تغییر موقعیت و تحرک صعودی یا ارتقاء110 دارد، یعنی مایل است از یک موقعیت اجتماعی با بار ارزشی کمتر (مقام پایین) به یک موقعیت اجتماعی دیگر با بار ارزشی بیشتر (مقام یا پایگاه بالاتر) دست یابد.
یک نتیجه این، عدم ثبات اجتماعی است. زیرا افراد کار و مسئولیت خود را جدی و دائمی تلقی نمی نمایند و دائماً در پی تغییر آن می باشند.
در ایران کنونی نیز،
در پی نابرابری زیاد و در نتیجه میل به کسب منزلت اجتماعی از یک طرف و فشار اقتصادی از طرف دیگر، ولع ارتقاء و مدرک گرائی گسترش و با اقداماتی نظیر نظام هماهنگ پرداختها و توسعه مراکز ارائه مدرک تحصیلی، این ولع افزایش یافته است. در نتیجه بیشتر انسانها از وضعیت موجود خود ناراضی هستند. بدین معنی که افراد خوشحال خواهند بود. اگر بتوانند وارد دانشگاه شوند. اما بعد از لیسانس، ولع باز هم بیشتر آنها را فرا می گیرد و در پی فوق لیسانس بر می‌آیند و بعد از آن باز هم به آنچه که دارند راضی نیستند. ( رفیع پور، 1377 : 373 ).
2-3-4-چهارچوب تئوریک
چهارچوب تئوریک تحقیق براساس نظریه آنومی دورکیم، محرومیتنسبی مرتن،بیگانگی اجتماعی، سلسله مراتب نیازهای مازلو، وبه طور کلی بر اساس نظریه کنش متقابل پارسونز تدوین شده است.
دورکیم در باره رابطه میان انسان ونیازها واهداف یا آرزوهایش بحث می کند ومعتقد است که در

دورکیم، در جریان انتقال از همبستگی مکانیکی به همبستگی ارگانیکی، ارزش‌های جمعی تضعیف می‌شوند، تعهد افراد به جامعه کاهش می‌یابد و هر فردی می‌کوشد تا تمایلات شخصی خود را دنبال کند. آن‌جا که هیچ سدی در برابر تمایلات فردی وجود ندارد. هر نوع امکانات و شرایط عینی قادر به پاسخگویی آن نیست، پیوند فرد با جمع که سرچشمه اخلاقیات است- این تمایلات را مهار می‌کند. دورکیم در پیشگفتار مفصلی که بر چاپ دوم تقسیم کار اجتماعی نوشته است، به وضوح بر وجود عاملی که تمایلات فردی را مهار می‌کند، تأکید می‌کند. او می‌نویسد: “شهوات بشری فقط در برابر یک نیروی اخلاقی معتبر باز می‌ایستند. اگر هیچ نوع اقتدار اخلاقی معتبری وجود نداشته باشد، تنها قانون جنگل فرمانروا خواهد بود و ستیزه‌جویی، به صورت پنهان یا به شکل حاد، الزاماً حالتی مزمن به خود خواهد گرفت. در این‌که هرج و مرجی از این‌گونه، پدیده‌ای میرنده است که نمی‌تواند دوام بیاورد، تردیدی نیست، زیرا چنین هرج و مرجی مخالف نقش مهمی است که هر جامعه دارد. هدف جامع این است که جنگ میان آدمیان را از میان بردارد، یا دست کم تعدیلش کند و به جای قانون جنگل که می‌گوید حق با قوی‌تر است، قانونی عالی‌تر را مستقر سازد.” (دورکیم، 1369: 9).
در حقیقت، دورکیم با این بیان، مفهوم اصلی مورد نظر خود یعنی آنومی را پیش می‌کشد. توصیفی که دوایت دین از مفهوم آنومی دورکیم به دست می‌دهد، به روشنی ارتباط آن را با رضایت از زندگی بیان می‌کند. مفهوم آنومی در معانی گوناگون به کار رفته است. دورکیم این مفهوم را واجد سه خصیصه دانست:
الف- احساس بی‌نشانی یا فقدان هدفی معین
ب- احساس جدایی از معیارها و استانداردهای گروه
ج- تشویش یا اضطراب دردناک
بی‌هدفی، ناظر بر فقدان ارزش‌هایی است که به زندگی جهت یا هدف بدهد، تضعیف و از دست رفتن ارزش‌های درونی و اجتماعی نیز در این‌گونه فرعی قرار می‌گیرد. در معانی دیگر، آنومی به عنوان تضاد هنجارها به کار رفته است. تضاد بین جهت‌گیری‌های تعاونی و همیارانه و رقابت‌جویانه یا جهت‌گیری فعالانه و جهت‌گیری انفعالی، از این تضادها به شمار می‌آید(دین101،1961 نقل از گودرزی،1388 :206).
ریمون بودون نیز از مفهوم آنومی و ارتباط آن با رضایت فرد از موقعیت خود، منظری دیگر را می‌گشاید. به نظر بودون، آنومی واجد دو نوع دوگانگی است و نخستین دوگانگی تقابل بین خودگرایی102 و دیگرخواهی103 است. خودگرایی آن‌گونه که دورکیم ان را به کار می‌گیرد، شامل اندیشه عمومی فردگرایی104 است. خودگرایی بیشتر در جامعه‌ای پدیدار می‌شود که افراد آن تمایل دارند، رفتار خود را با اراده آزاد خودشان تنظیم کنند تا بر پایه هنجارها و ارزش‌های جمعی. جامعه مبتنی بر همبستگی مکانیکی، جامعه‌ای بیشتر دیگر خواه است.
در دسته دیگر مفاهیم، تقابل میان آنومی و فاتالیسم105 (تقدیرگرایی) مطرح می‌شود. آنومی زمانی پدید می‌آید که کنش‌های افراد دیگر به وسیله هنجارهایی روشن و محدودکننده، تنظیم نمی‌شود. در چنین موقعیتی، افراد مایلند اهدافی را که به آن دست نمی‌یابند، کنار بگذارند، و خود را به عواطف بسپارند و طریق ناامیدی طی کنند. فاتالیسم(تقدیر گرائی) هنگامی روی می‌دهد که هنجارها آن‌چنان سخت تعریف شده که به فرد هیچ‌گونه استقلالی در انتخاب اهداف و وسایل نمی‌دهند. همچون خودگرایی و دیگرخواهی، آنومی و فاتالیسم نیز به حسب نوع جامعه، فرهنگ و موقعیت تغییر می‌کنند.
دورکیم در پشت این نوع تیپولوژی (یعنی خودگرایی- دیگرخواهی و آنومی- فاتالیسم)به این فرضیه می‌پردازد که افزایش پیچیدگی سییستم اجتماعی به رشد فردگرایی اعضای سیستم و در نتیجه رشد بی‌قاعدگی منتهی می‌شود … دورکیم درصدد بود که نشان دهد جامعه‌ای که افراد آن به وسیله نظامی از ارزش‌ها و هنجارها-یا به تعبیر دیگر اخلاقیات-هدایت می شوند، رضایت بیشتری از موقعیت خود در نظام کار دارند (بودون106،1989 نقل از گودرزی،207:1388).
به این ترتیب، دورکیم مشکل جامعه جدید را اساساً واجد خصلتی اخلاقی می‌داند. به نظر او اولویت دادن به “منافع گروهی هر چه باشد، همیشه خصلتی اخلاقی دارد، چون لازمه آن روحیه ایثار و از خودگذشتگی است.” (دورکیم، 1369: 19).
بر پایه این دیدگاه می‌توان نتیجه گرفت توجه روزافزون فرد به تمایلات و خواسته‌های فردی، به معنای کاهش اقتدار اخلاقی است. راه ایجاد اقتدار اخلاقی، ایجاد گروه صنفی و حرفه‌ای است. این راه‌حل نیز از درون دیدگاه دورکیم برمی‌آید. اخلاق برخاسته از گروه و جمع است، از طریق روابط متقابل، صمیمیت و احساس مشترک، تکلیف و تعهد ایجاد می‌شود. “هر جا گروهی تشکیل می‌شود، نوعی انضباط اخلاقی هم به وجود می‌آید. ولی نهادی کردن این انضباط و رسمیت بخشیدن بدان تنها یکی از شیوه‌های متعدد بروز فعالیت جمعی است. گروه فقط مرجع اقتدار اخلاقی برای اداره زندگی اعضایش نیست، بلکه نوعی سرچشمه زندگی خودبنیاد است. از گروه گرمایی برمی‌خیزد که دل‌ها را گرم می‌کند و بدان‌ها نیرو و حیات می‌بخشد، دریچه دل‌ها را به روی مهر و علاقه می‌گشاید و یخ خودخواهی‌ها را آب می‌کند. مثلاً خانواده در گذشته قانون‌گذار حق و اخلاقی بوده که آدمی در آن طعم احساس و عاطفه را برای نخستین بار چشیده است. و دیدیم که صنف‌های، چه در رم و چه در قرون وسطا، چگونه عامل برانگیزنده همین نیازهای عاطفی بودند و تا چه حد می‌کوشیدند این‌گونه‌ نیازها را برآورده کنند. اصنافی که در
آینده پدید خواهند آمد، به دلیل دامنه وسیع‌تر خویش، از آن‌چه در گذشته دیده‌ایم هم پیچیده‌تر خواهند بود و احساسات و عواطف بیشتری در آنها بروز خواهند کرد.” (دورکیم، 1369: 32- 31).
دورکیم آثار مثبت پیوند فرد با جامعه از طریق گروه‌های میانی را تنها برای جامعه نمی‌دید. از دیدگاه او، وجود این گروه‌ها، سرچشمه شادی و شادکامی برای فرد است. وی می‌گوید: “تنها جامعه نیست که به تشکیل شدن این گروه‌های خاص علاقه‌مند است تا بتواند فعالیتی را که در آن‌ها جریان دارد و در صورت نبود گروه فعالیتی پر هرج‌ومرج می‌شد، تنظیم کند. فرد هم به نوبه خویش در وجود این گروه‌ها سرچشمه‌ای برای شادی و شادکامی خویش می‌بیند. زیرا هرج‌ومرج برای خود او هم دردناک است. خود او هم از کشاکش‌ها و بی‌نظمی‌های ناشی از نبودن قانون انتظام‌دهنده روابط فردی رنج می‌برد. زیستن به حالت آماده‌ باش جنگی آن هم در بین همراهان و همدمان خویش به هیچ وجه برای انسان مفید نیست. احساس خصومت عمومی، و بی‌اعتمادی متقابلی که از آن برمی‌خیزد، و فشار روحی حاصل از آن هنگامی که مزمن و ریشه‌دار شوند صورتی دردناک پیدا می‌کنند … هنگامی که افراد منافع مشترکی پیدا می‌کنند و متحد می‌شوند تنها به خاطر دفاع از آن منافع نیست، به خاطر [نفس] اتحاد با یکدیگر، به خاطر این است که در بین رقبا تنها نباشند، و از لذت همدلی و یگانگی با دیگران بهره‌مند شوند، یعنی خلاصه زندگی اخلاقی واحدی با یکدیگر داشته باشند.” (دورکیم، 1369: 21).
“دورکیم درباره ی رابطه میان انسان و نیازها و اهداف یا آرزوهایش بحث می کند و معتقد است که در شرایط اجتماعی مستحکم و پایدار، آرزوهای انسانها از طریق هنجارها تنظیم و محدود شده است. با از هم پاشیدگی هنجارها (و لذا از بین رفتن کنترل آرزوها )، آنومی یا یک وضعیت آرزوهای بی حد و حصر107 بوجود می آید. از آنجا که این آرزوهای بی حد طبعاً نمی توانند ارضاء و اشباع شوند، در نتیجه یک وضعیت نارضایتی اجتماعی دائمی پدید می آید.” ( رفیع پور، 1378 (ب): 18 ).
این جملات به خوبی نشان می‌دهند که رابطه اجتماعی از دیدگاه دورکیم، چگونه در رضایت فرد از زدگی و احساس خشنودی او مؤثر است.
2-3-3-3-نظریه کونیگ
به عقیده کونیگ در کشورهای توسعه نیافته یک شکل سنتی و پذیرفته شده از فقر وجود دارد که انسان به آن عادت کرده است. اما شرایط وقتی تغییر می کند، که از طریق گسترش وسائل ارتباط جمعی، یک نوع زندگی دیگر و مرفه تر ( مثلاً با برنامه های تلویزیونی … ) تا اقصی نقاط جوامع تکامل نیافته رخنه می کند. در پی تضاد این دو عامل، نیازهای بی حد و حصر رشد می‌کنند و پس از آن، حرکتهای ناگهانی رشد اقتصادی، بسیاری از مواقع یک وضعیت آنومی به شکل یک گم گشتگی فرهنگی جهشی ( و از دست دادن هویت فرهنگی ) را در پی دارد که نه فقط یک نارضایتی عمیق، بلکه علاوه بر آن نا آرامیهای سیاسی گسترده ای را بوجود می آورد. (رفیع پور، 1378 (ب): 27-26 ).
2-3-3-4-لوئیس کریزبرگ108
لوئیس کریزبرگ در کتاب خود تحت عنوان ” جامعه شناسی تضاد اجتماعی ” با استفاده از نظریه های متعدد سه منشاء اساسی را برای نارضایتی تعیین می نماید، این سه منشاء اگر چه از مناظر و دیدگاههای متعدد موضوع نارضایتی را مورد تدقیق قرار داده اند، اما اجمالاً بر یک نکته وفاق دارند و بر این نکته تاُکید می کنند که منشاء نارضایتی را باید در نابرابری و ارزیابی ناشی از آن جستجو کرد. این سه منشاء یا سه نگرش متفاوت را می توان به شرح ذیل دسته بندی کرد:
اولین نگاه بر اهمیتِ محرومیتِ مطلق در افراد تاُکید می نماید.
نگاه دوم بر ناسازگاری بین موقعیتهای متفاوتی که افراد در زندگی اجتماعی خود با آن مواجه اند تاُکید دارد .
نگاه سوم به تغییراتی که در طول زمان در آنچه که مردم دارند و آنچه که تصور می کنند باید داشته باشند، اشارت دارد ( کریزبرگ. 1973: 68 نقل از صفدری،1373).
درباره منشاء نخستین نارضایتی های اجتماعی افرادی مثل رالف دارندورف بر این امر احتجاج کرده و بیان می دارد:
“مطمئناً محروم ترین افراد، بدترین احساس ها رادارند، آنها نیازی ندارند تا بدانند محروم هستند.” ( کریزبرگ. 1973: 68 نقل از صفدری،1373).
منشاء آگاهی از این محرومیت عموماً افراد پیرامونی یا افرادی که آنها را برای مقایسه مناسب می بیند، می باشند.منشاء دیگر نارضایتی شکاف و نارضایتی بین بخشهای متعدد زندگی فردی است. که افرادی مثل لنسکی و گافمن نیز آن را مورد توجه قرار داده اند: نارضایتی ناشی از عدم توازن در مرتبت و منزلت، عدم هماهنگی و ناسازگاری در موقعیت های متفاوت است و باعث خواهد شد که افرادی که در بعضی ابعاد در رتبه بالا و در بعضی ابعاد دیگر در رتبه پایین قرار دارند و یا خود را چنین ارزیابی می نمایند، بطور مشخص ناراضی خواهند بود (گریزبرگ. 1973: 70 نقل از صفدری،1373).
مردم در مواجهه با چنین شرایطی به دلایل متنوع دچار نارضایتی می گردند. فی المثل افراد مایلند در ابعاد متعدد زندگی شرایط مشابهی داشته باشند. دلیل دیگر درباره ناسازگاری موقعیت که منشاء اعتراض و نارضایتی است این است که عدم توازن مردم را وادار کند که احساس کنند رتبه پایین آنها قابل اعتراض است. ( کریزبرگ. 1973: 71 نقل از صفدری،1373).
منشاء سوم نارضایتی از عدم پذیرش آنچه مردم دارند و یا فزونی در آنچه که انتظار دارند داشته باشند، ناشی می شود. عدم رضایت زمانی آغاز می شود که مردم در آنچه احساس می کنند باید و یا می توانند داشته باشند، نوعی افت را مشاهده کنند، این ش
کاف و یا اختلال، پایه های اساسی شورش، خشم، اضطراب و نارضایتی است. ( کریزبرگ، 1973: 76 نقل از صفدری ).
در این زمینه می توان سه نوع متفاوت از بروز شکاف بین انتظارات و دستیابی ها را از یکدیگر متمایز کرد.
الف- در حالتی است که انتظارات در طول زمان در حالت یکنواختی قرار دارد ولی دستیابی ها کاهش می یابد.
ب- با نظرات افرادی مثل دیویس و برینتون نزدیک است، بر این نکته تاُکید داردکه این وضعیت پس از یک دوره شرایط مناسب به وقوع می پیوندد و نه پس از یک دوره طولانی شرایط نا مناسب. زمانی که شرایط بهبود یافته رو به تزلزل و رکود می رود نوعی نارضایتی بروز می نماید، انتظارات افزایش یافته، امکان تحقق ندارند و چه بسا این شرایط در نهایت باعث بروز شورشها و جنبشهای اجتماعی گردد، آنچنان که گارودیویس در نظریه انقلاب خود بدان اشارت دارند.
ج- مردم انتظاراتشان را درباره آنچه که می توانند و باید داشته باشند، افزایش داده و از این روی بر این نکته بی صبرانه تاُکید می کنند که

همگون می‌شوند.
نگرش دلزدگی بازتاب دقیق اقتصاد پولی است و از آن‌جایی که کلان‌شهر جایگاه اصلی اقتصاد پولی است و در آن مبادله بیش از شهرهای کوچک است، نگرش دلزده نیز در آن‌جا بیشتر مشاهده می‌شود.
همان‌طور که گفته شد در نگرش فرد دلزده، تفاوت اشیاء و ارزش‌های خاص هر یک از آن‌ها، محو می‌شود و همه اشیاء به تعبیر زیمل در زمینه‌ای خاکستری ظاهر می‌شوند. نگرش دلزدگی مانع از ارتباط انسان با جوهر زندگی که همانا فردیت است می‌شود. و اساساً اهمیت زندگی در این شرایط از میان می‌رود. یکنواختی و مشابهت و تکرار پدیده‌ها، زمینه را برای کاهش رضایت از زندگی فراهم می‌کند. برای فرد دلزده، تمام امور و فعالیت‌ها مثل کار، امری یکنواخت و کسل کننده می‌نمایاند مهم‌تر از همه، آن‌که نگرش دلزدگی، دریافت معنی زندگی را مانع می‌شود و هدف‌دار بودن زندگی از میان می‌رود.
دومین مفهومی که زیمل از آن نام می‌برد، احتیاط است. احتیاط سرشت زندگی کلان‌شهری است و بدون آن‌ امکان شکل‌گیری جریان حیات اجتماعی در کلان‌شهر متصور نیست. زیمل به تفاوت شهر کوچک و روستا با کلان‌شهر اشاره می‌کند. او می‌گوید در شهر کوچک و روستا، آدمی هر کس را که ملاقات می‌کند، می‌شناسد. محدود بودن تعداد افراد اجازه می‌دهد شناخت از افراد به جزییات و ژرفا برسد. اما به موازات افزایش تعداد افراد یا به اصطلاح تراکم فیزیکی، این نوع روابط به تدریج باید جای خود را به روابط دیگری بدهد. برقراری رابطه اجتماعی با تعداد کثیری از افراد به صورت چهره به چهره با شناخت جزیی و پاسخ داده به چشم‌داشت‌های آن‌ها، ممکن نیست. زیمل می گوید:
“اگر قرار باشد در شهر نیز که برخوردهای خارجی مستمر بی‌شمارند، چنین اتفاقی بیفتد، آدمی کاملاً به لحاظ درونی به اتم‌های بی‌شمار تجزیه می‌شد و به حالت روانی تصورناپذیری می‌رسید.” (زیمل، 52:1372). از سوی دیگر، به دلیل روابط ناپایدار و غیرساختی که در زندگی شهری رواج دارد و جزیی مهم از زندگی به شمار می‌آید، اعتماد اجتماعی به حداقل خود کاهش می‌یابد و به تعبیر زیمل این حق عدم اعتمادی است که در زندگی شهری الزامی است. این دو عامل باعث می‌شود تا انسان کلان‌شهری در برخوردهای اجتماعی خود احتیاط کند. مراد از زیمل از احتیاط، دور نگهداشتن خود از دیگران، بی‌اعتنایی به آن‌ها و حدود نگهداشتن رابطه اجتماع با تعداد محدودی از افراد است. انسان‌ کلان‌شهری به دلیل آن‌که نمی‌تواند با تعداد کثیری از افراد، ارتباط اجتماعی داشته باشد، به ناگزیر خود را محدود می‌کند. زیمل معتقد است این احتیاط، فقط بی‌اعتنایی نیست، بلکه نوعی انزجار خفیف در آن نهفته است. از این‌رو، رابطه‌ای که در دو نوع گروه اجتماعی کوچک و بزرگ و در این‌جا کلان‌شهر و روستا و شهر کوچک، شکل می‌گیرد، روابط صمیمی و عاطفی در مقابل روابط سرد و بی‌ترحم است. زیمل در ضرورت این نوع نگرش در زندگی انسان کلان‌شهری می‌گوید:
“نوعی اکراه پنهان و مرحله آغازین خصومت عملی، فاصله‌ها و انزجارهایی به وجود می‌آورند که بدون آن‌ها این نوع زندگی اصلاً و ابداً نمی‌تواند ادامه یابد. وسعت و آمیختگی این اسلوب زندگی کلان‌شهری را تشکیل می‌شدهد. آن‌چه در سالوب زندگی کلان‌شهری مستقیماً به منطقه اجتماع‌زدایی78 به نظر می‌رسد در واقع یکی از اشکالات بنیادی اجتماعی شده است” (زیمل، 1372: 52).
این دو مفهوم، نگرش دلزده و احتیاط، در تبیین رضایت از زندگی سودمند هستند. اگر رابطه اجتماعی، یکی از منابع رضایت از زندگی باشد، انتظار می‌رود در اجتماعات بزرگ‌تر که دلزدگی و احتیاط بیشتر است، رضایت از زندگی کمتر باشد.
مفهوم دیگری که در این‌جا اشاره‌ای گذرا به آن می‌شود، در ارتباط با نوع سوم رضایت از زندگی یعنی نوع بودن79 است. در این نوع رضایت، فرض بر آن است که فعالیت‌های انسانی، تحت کنترل او نیست و بیشتر به دلیلی اجبارهای بیرونی، صورت می‌پذیرد. مثال بارز آن، کار است. کار نه به دلیل جاذبه‌های درونی آن، و پاسخ‌هایی که به انگیزه‌های درونی فرد می‌دهد، بلکه به سبب اجبارهای بیرونی، انجام می‌شود. از این‌رو، رضایت و خشنودی را حاصل نمی‌آورد. این امر ناشی از ماهیت کنترل انسان بر فعالیت‌های خود است. مفهوم زندگی سرشار80 و سرشارتر از زندگی81 از یک سو فرهنگ ذهنی و فرهنگ عینی همین نوع بیگانگی را بیان می‌کند.
نخستین دسته دوگانگی (زندگی سرشار-سرشارتر از زندگی)، یعنی آن‌که انسان‌ها از طریق اندیشه و اعمالشان، زندگی اجتماعی را تولید می‌کنند و در این فرایند خودشان را باز تولید می‌کنند. این جریانی بی‌انتها و خلاق است. در جریان تولید زندگی اجتماعی، به ناگزیر مجموعه‌ای از اعیان82 تولید می‌شوند (more- than- life) که حیات خاص خود را کسب می‌کنند. به عبارت دیگر، زندگی اجتماعی، چیزی را تولید می‌کند و از خود دور می سازد که زنده نیست، اما اهمیت خاص خود را می‌یابد و از قانونمندی خاص خویش تبعیت می‌کند. زیمل می‌گوید افراد به طور اجتناب‌ناپذیر، برده محصولات اجتماعی و فرهنگی تولید خود خویش می‌گردند. زیمل همچون وبر، مشاهده می‌کرد که جهان، قفس آهنینی از فرهنگ عینی می‌شود که انسان‌ها روز به روز اقبال کمتری برای گریز از آن دارند (ریتزر83،1983 نقل از گودرزی،1388 :213).
این امر بیش از همه در زمینه کار قابل مشاهده است. مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که بیگانگی با محصول کار و نگرش منفی نسبت به کار اثر دارد. طبق این
مطالعات، آن دسته از کارگران که احساس می‌کنند توانسته‌اند کار با ارزش ویا مشکلی را انجام دهند، نسبت به کارشان دید مثبتی داشته‌اند (شرمن و وود، 1366: 63-62).
پژوهش دیگری که تحت عنوان “کار در آمریکا” از سوی وزارت بهداشت، آموزش و رفاه ایالات متحده، انجام شده، نشان می‌دهد که بسیاری از محیط‌های کار، متضمن “وظایفی کسل کننده، تکراری و ظاهراً بی‌معنی هستند که مجالی برای ابتکار و استقلال ایجاد نمی‌کنند، و در نتیجه باعث نارضایتی در میان کارگران در تمام سطوح شغلی می‌شوند (گیدنز، 1373: 523). این گزارش نشان داد که کارگران یقه آبی کنترلی بر کار خود ندارند و اغلب در تصمیم‌گیری‌های مهم که در زندگی آن‌ها مؤثر است، مشارکت ندارند. آن‌ها ناچارند در یک برنامه ثابت، و تحت نظارت دقیق و مستمر کار کنند. بی‌علاقگی این گروه در این پرسش خود را نشان می‌دهد که اغلب اظهار داشته‌اند، در صورتی که زندگی دوباره داشته باشند، این شغل را انتخاب نمی‌کنند و تنها 24 درصد اظهار داشته‌اند که همین شغل را انتخاب می‌کنند. اثر این پدیده را می‌توان بر رضایت آن‌ها نیز مشاهده کرد. به میزانی که فرد در فرآیند تصمیم‌گیری دخالت داشته است، رضایت او نیز افزایش یافته است. این احساس بی‌اثری و عدم رایت در میان مدیران سطوح میانی نیز مشاهده می‌شد. آن‌ها احساس می‌کردند به اجرای سیاست‌هایی فراخوانده شده‌اند که در طرح و تنظیم آن‌ها هیچ دخالتی نداشته‌اند.
افرادی که در موقعیت‌های بالاتر قرار داشتند بیشتر احتمال داشت که از کار خود راضی باشند و تا اندازه‌ای احساس می‌کردند دارای استقلال و قدرت به رویارویی فراخواندن و ایجاد دگرگونی در برنامه هستند.” (گیدنز، 1373: 523).
2-3-2-4-نظریه دلهره منزلت
یکی، دیگر از نظریه‌هایی که مفهوم مهمی را در تبیین رضایت به دست می‌دهد بدون آن‌که هدف نظریه مذکور، تبیین رضایت از زندگی باشد، نظریه ناسازگاری پایگاهی یا ناهماهنگی منزلت‌هاست.
“دلهره منزلت شامل موارد زیر است:
حاشیه‌ای بودن، عدم انسجام منزلت و کناره‌گیری از منزلت” (لاور،1373 :162-161).
یکی از موارد دلهره منزلت، عدم انسجام منزلت است که از سوی لنسکی مطرح شده است. وقتی در مجموعه منزلت‌ها یا پایگاه‌های فرد، هماهنگی و تفاوت وجود داشته باشد، وضعیت ناسازگاری پایگاهی پیش می‌آید. به نظر لنسکی، منزلت مجموعه‌ای از موقعیت‌ها در مجموعه‌ای از سلسله مراتب مربوطه است. یک فرد ممکن است در چهار سلسله مراتب، درآمد، شغل، تحصیلات و قومیت، به طور کلی هماهنگ یا ناهماهنگ جا داشته باشد. علاوه بر این لنسکی تصریح کرده است که هر چه تعداد افرادی که از شکل حاد ناهماهنگی منزلت‌ها رنج می‌برند، بیشتر باشد، تعداد کسانی که از برنامه‌های دگرگونی اجتماعی پشتیبانی می‌کنند بیشتر خواهد بود (همان: 162-161). ناهماهنگی منزلت‌ها، احساس ناخوشایندی در فرد پدید می‌آورد. در شرایط دگرگونی‌های سریع، احتمال وقوع ناهماهنگی منزلت‌ها بسیار زیاد است. هنگامی که شدت تحرک اجتماعی افزایش می‌یابد یا دگرگونی‌های سریع روی می‌دهد، ممکن است برخی گروه‌های اجتماعی فرصت مطلوب برای دستیابی به بعضی منابع کمیاب را بیابند. و پاره‌ای از گروه‌ها، به رغم برخورداری از بعضی منابع کمیاب، از برخی پایگاه‌های مطلوب خود محروم باشند. کسانی که درآمد و ثروت بالایی دارند ولی از سواد محرومند و یا کسانی که دارای تحصیلات بالایی هستند، ولی از قدرت سیاسی یا توانایی اقتصادی برخوردار نیستند. در این حالت، “مردم احساس می‌کنند، منصفانه نیست. … و دیگر این‌که … هنگامی که فرد واجد ویژگی‌های ناسازگار و نامتناسب باشد در او تنشی روان‌شناختی ایجاد می‌شود، و این حالت، ناخوشایند و ناخشنودکننده است.” (میچل،بی تا: 369).
سیمپسون و میلر در مطالعه خود در مورد ارتباط پایگاه اجتماعی و آنومیا، دیدگاه لنسکی را مورد آزمون قرار دادند. مطابق نظر لنسکی، افرادی که دچار ناسازگاری پایگاهی هستند یعنی افرادی که براساس معیارهای گوناگون قشربندی، رده‌های متفاوتی را اشغال می‌کنند مثل فیزیکدان سیاه‌پوست یا ثروتمند بی‌سواد، از نظر سیاسی، گرایش‌های چپ دارند و کمتر از آن‌که انتظار می‌رود، در انجمن‌های داوطلبانه مشارکت کنند. وی رادیکالیسم آن‌ها را ناشی از واکنش به تجربه یک پدیده ناخوشایند می‌داند و می‌گوید آن‌ها مایلند مردم براساس پایگاه بالایشان با آن‌ها برخورد کنند، اما مردم عادت دارند که آن‌ها را براساس پایگاه پایین‌شان ارزیابی کنند. سیموسون ومیلر84 در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که ناسازگاری پایگاهی با آنومیا ارتباط دارد. غالباً این گروه از افراد نسبت به آینده و معنای زندگی، نگرش منفی دارند (سیموسون ومیلر ،1963 نقل از گودرزی،1388 :216).
در هر حال، گرایش شدید این افراد به تغییرات، نشان‌دهنده وضعیت نامطلوبی است که در آن به سر می‌برند. انتظار می‌رود در چنین شرایطی، رضایت از زندگی در سطح پایینی باشد.
2-3-2-5-نظریه برابری
اما نظریه دیگری که درخصوص رضایت از زندگی می‌توان مطرح کرد، “نظریه برابری” است. اساس این نظریه مبتنی بر ادراک فرد از شغل خود بوده و چگونگی رفتار او را در برابر سازمان بیان می‌دارد.. براساس این نظریه، هر فرد خصوصیات و قابلیت‌هایی چون تجربه و تبحر، تحصیلات، هوش، استعداد، سن و سوابق کاری را با خود به سازمان (یا محیط زندگی و فعالیت خود) می‌آورد و در مقابل انتظار دارد سازمان یا محیط بیرون نیز متنا
سب با این خصوصیات، مزایا و پاداش‌هایی را در اختیارش قرار دهد. چنانچه شخص احساس کند که بین این دو دسته عوامل نوعی برابری و همپایگی موجود است، این امر در او احساس امنیت و آرامش و در نهایت رضایت ایجاد می‌کند. به عبارت دیگر، بشر همیشه در پی آن است که با او به طور منصفانه رفتار شود.
در این نوشتار به جای سازمان کار، مقوله‌ی جامعه و به جای پاداش‌ها و مزایای سازمان، مقوله‌ی امکانات و تسهیلات منطقه سکونت قرار داده شده و از این طریق نظریه برابری، مورد بررسی قرار گرفته است. در اینجا احساس برابری بین “داده”85 یا آنچه فرد وارد جامعه کرده است (نظیر سن، نیروی کار خود، مهارت‌های خود) با “ستانده”86 یا آنچه که فرد از جامعه دریافت کرده است (نظیر شغل، درآمد بیشتر، امکانات رفاهی، آموزشی و بهداشتی محل، امکان رشد و پیشرفت و بهره‌مندی از تسهیلات و امتیازات مختلف) موجب رضامندی از زندگی است(هزارجریبی وصفری شالی،1388 : 13 )
2-3-2-6-نظریه ارزش منزلت
نظریه‌ی ارزش منزلت نیز به بررسی رضایت از زندگی می‌پردازد. این نظریه، سطوح داده‌ها را به اندازه سطوح پاداش‌ها مورد توجه قرار می‌دهد. برطبق

اذعان می دارد که این مدل قادر است اشکال پیشین تحقیق را در خود جای دهد.
در این نگاه کیفیت زندگی نمی‌تواند یک وسیله اندازه‌گیری ثابت استانداردی داشته باشد اگر کسی سعی نماید از شرایط یا وضعیت بالای کیفیت زندگی در مونترال که مطابق تحقیقی که sufian (1993) انجام داده در بین 98 شهر از بزرگترین شهر های دنیا درصدراست به آنتراکتیکا35 برود کیفیت زندگی همان نخواهد بود، آشکار است که ویژگیهای اقلیمی، مکان‌شناسی و فیزیکی و رفاه مادی ] در این دو شهر [کاملاً متفاوت است لذا شاخص های qol بر اساس زمینه] جغرافیایی [یک ناحیه متفاوت است . در بسیاری از مطالعات مربوط به qol محدودیت هایی وجود دارد. می‌توان گفت از دلایل فراموش‌ نمودن جنبه ذهنی ” qol ” این محدودیت‌ است که اطلاعات در دسترس نیست تا بتوانیم احساس رضایت را در میان استانها نواحی و شهر ها و یا برخی واحد های دیگر تفکیک و مقایسه نمود. (ویش1986 ) بیان نمود که کیفیت زندگی در یک حومه شهری شبیه است به کیفیت زندگی پیشنهاد شده در یک حومه شهری دیگر و نه شبیه کیفیت زندگی در یک ناحیه مرکزی شهر مشکلات ویژه‌ای در جمع‌آوری اطلاعات در کشور‌های در حال رشد قابل رویت است(همان:167). مشکلات اصلی در گرد‌آوری اطلاعات عبارت است از میزان پایین دسترسی به منابع اطلاعات و نیز ناکار‌امدی و نقص در اطلاعات بدست آمده و کمبود‌هایی در جمع‌آوری آنهامطالعه موردی qol در ناحیه شهری استانبول (آتالیک وبیکن،1996: 168). نمونه مورد بررسی مشتمل بر384از افرادی است که مقیم استانبول و از 22 بخش مختلف شهر مطابق تقسیمات شهر‌داری انتخاب شده اند . در واقع شهر استانبول مشتمل بر 32 بخش است اما در این تحقیق 22 مورد از آنها در نظر گرفته شده است .به منظور ایجاد یک نمونه‌گیری قشر ‌بندی شده در شهر استانبول، این 22 بخش انتخاب شده‌اند که نمونه‌گیری در آنها بر حسب ویژگیهای جمعیتی است. یعنی این روش‌ نمونه‌گیری مهمترین ویژگی‌ این شهر که مهاجر پذیری است را در نظر می‌گیرد. هدف اصلی پرسشنامه فهم رضایت از زندگی مردم در زندگی روز‌مره است به منظور تشخیص ]میزان[ رضایت مشارکت کنندگان که مقیم استانبول بودند از آنان در خواست شد که با توجه به 18 ویژگی مختلف که درباره کیفیت زندگی qol می‌باشد (مانند مکان زندگی)، در طیفی که عدد 1 در آن حکایت از رضایت خیلی زیاد عدد 4 حکایت از رضایت خیلی کم دارد؛ شرحی از میزان رضایت‌‌مندیشان ارائه دهند؛ که به صورت زیر بیان می‌شود: Q = f (Q1 , Q2 , … Qn)
که در آن “Q” اندازه کل کیفیت زندگی یک فرد است متغیر وابسته. Qn ….., Q2 Q1 میزان رضایت از کیفیت زندگی در حوزه‌های مختلفی است که ارائه شده است. در این نمونه متغیر‌های مستقل که میزان رضایت را در qol تعیین می‌نمایند به شرح ذیل است:

آلودگی=
E1
سهولت در امر خرید=
S1
هزینه زندگی=
C1
فراهم بودن آموزش=
E2
آب و هوا=
C2
میزان آلودگی صوتی=
N
سفر به قصد کار=
T1
فرصتهای شغلی=
j6
روابط با همسایگان=
R
ازدحام=
C3
پارکهاوفضای سبز=
P
شرایط سکونت=
H1
اوقات فراغت=
L
سلامتی=
H2
میزان جرم=
C3
ورزش=
S2
ترافیک سنگین=
T2
دسترسی به حمل و نقل عمومی
(همان:170-168).
A
نتایج، بیانگر این است که سطح رضایت از زندگی در بخشی که با استفاده از طیف اندازه‌گیری‌ شده است میزان رضایت از زندگی در حد متعادل و متوسط است که همچنانکه در جدول I و شکل 3 ]از مقاله مذکور [ نشان داده شده است در فاصله 3750/ تا 2155/ می‌باشد.
با استفاده از تحلیل رگرسیون از نوع استپ وایز36 متغیر‌ها وارد و جابجا‌ شدند که آنهایی که اهمیت داشتند عبارتند از “سلامتی، آب و هوا، ازدحام، ورزش، شرایط اسکان، عزیمت به محل کار و آلودگی‌ محیط”. که موارد مذکور مهمترین عوامل تعیین کننده در سطح رضایت از زندگی برای بخشهای نمونه‌‌گیری شده، هستند. گر چه نمرات آن ضرایب چندان بالا نیست و اجازه پیش‌بینی به صورت کلی را به ما نمی‌دهد؛ مع‌الوصف در تعدادی از بخشها تعدادی متغیر تعیین کننده‌تر است(همان:173-171).

2-2-2-5- کیفیت زندگی و رضایت( دیچ ودیگران372000)
محقق در تحقیقی تحت عنوان” عملکرد دانش‌آموز، امور مرتبط با آن و خوشبختی فردی ـ اجتماعی ” به بررسی کیفیت زندگی و رضایت در بین چهارصد و شصت و هفت هزار نفر از دانشجویان و فارغ‌‌‌‌التحصیلان دانشگاه رود38 در ایسلند پرداخته شده است تا روابط میان متغیرهای اصلی و امور مرتبط با آن و حوزه‌‌های با اهمیت را بررسی نماید؛ و نیز قصد اندازه‌گیری رضایت شخصی ـ اجتماعی و خوشبختی فردی را دارد(دیچ ودیگران،41:2000 به نقل از قهرمان،1384). این تحقیق به ویژه در ارتباط با جوانان و دانشجویان به بررسی روابط بین کیفیت زندگی و خشنودی از سویی و ترکیبی از عوامل فردی ـ اجتماعی، شناختی و رفتاری می‌‌پردازد.(هارلو ونیوکمب1990)39 نشان دادند که هفت عامل عمده دارای تاثیری مثبت و دو عامل دارای تاثیری منفی هستند. عوامل مثبت مذکور عبارتند از: هدف در زندگی، فرصتهای دریافت شده، رضایت کاری، سلامت، دوستان، خانواده و روابط صمیمی و دو عامل منفی نیز که شامل فقدان قدرت و احساس تهی‌ بودن 40است. که متغیرهای مذکور مدلی را فراهم می‌‌آورند که به زندگی جوانان معنی می‌‌بخشد(همان:48).این تحقیق بر مبنای دو سوال اصلی است که یکی از آنها که مرتبط با کار تحقیقی ما است عبارت است از:
مهمترین متغیرهایی
که قابلیت پیش‌بینی خوشبختی فردی را دارد چیست؟ و در نهایت این تحقیق در نظر دارد که با استفاده از نتایج آن به بهبود ویژگیهای روان‌‌سنجی کیفیت زندگی و رضایت دانش‌آموزان یا به اختصار SQOLAS بپردازد(همان:49). در این تحقیق متغیرهای جمعیت شناختی زیادی مورد بررسی قرار گرفت که عبارتند از سن، جنس، تعداد فرزند، قومیت، وضعیت شغلی، ساعات کار، میزان آموزش رسمی فرد، مقطع تحصیلی، وضعیت فارغ‌التحصیلی دانش‌آموز، ورود مجدد دانش‌آموز ]به یک مقطع تحصیلی جدید[‌ و اینکه چند سال بین آموزش قبلی و زمان فعلی فرد فاصله شده است (همان:51). در این تحقیق برای مقیاس خوشبختی معنوی 41یا SWBS بر طبق نظر )الیسون1993( 42 دو خرده مقیاس تعریف شده است. امّا آنچه پیش از آن قابل ذکر است اینکه در تعریف SWB هیچ تعریف خاصی را ذکر نکرده‌است به این منظور که پاسخگو از یک گستره وسیع و کلی به بازنگری میزان خوشبختی خود بپردازد.
همچنانکه ذکر شد این طیف از دو خرده مقیاس تشکیل شده است: خوشبختی زیستی43 و خوشبختی دینی44….. در این تحقیق صرفاً از خوشبختی زیستی برای بررسی مقیاس کیفیت زندگی و رضایت استفاده شده است. ….. در این تحقیق رضایت شخصی از طریق یک گویه که در قالب طیف پنج گزینه‌ای لیکرت آورده شده؛ پرسیده گشته است: “شما به عنوان یک شخص چقدر از خودتان رضایت دارید؟” و پاسخ-ها از بسیار راضی تا ناراضی بود(همان:53).
برخی نتایج این تحقیق قابل تلخیص در جدول ذیل است که بر اساس همبستگی پیرسون میان متغیرها ارائه می‌‌گردد. شایان ذکر است که کلیه روابط مذکور ـ‌ که بخشی از فرضیات تحقیق است ـ معنا‌‌‌‌‌‌دار می‌‌باشد و یا به عبارتی این فرضیات تائید گردیده است.

جدول2-18کیفیت زندگی و رضایت
رضایت فردی ـ اجتماعی
و
خوشبختی/جهت زندگی
61/0=r
رضایت فردی ـ اجتماعی
و
عملکرد دانشگاهی
26/0= r
رضایت فردی ـ اجتماعی
و
فرایند شناختی عمیق
31/0= r
رضایت فردی ـ اجتماعی
و
مشاوره قبلی
23/0= r
رضایت فردی ـ اجتماعی
و
تمایل برای مشاوره بعدی
31/0= r
(همان:65).

2-2-2-6- دنیا طلبی و نسبت آن با رضایت از زندگی (رایان ودیوروایس45 2000)
محقق به تحقیقی نحت عنوان ” دنیا طلبی و نسبت آن با رضایت از زندگی ” پرداخته است . این تحقیق درباره پیامدهای اتخاذ یک سبک زندگی مبتنی بر دنیا طلبی است ” نمونه آماری این تحقیق 162 نفر استرالیایی از ناحیه شهری Perth بودند که 6/55 درصد پاسخگویان این تحقیق زن و 4/44 درصد آنان مرد و میانه سنی آنها 5/44 سال بود ” (رایان ودیوروایس:190).مراد از دنیا طلبی که برای معادل کلمه ماتریالیسم46 آورده شده است سازه‌ای است که در تعریف آن دو رویکرد متفاوت وجود دارد.
رویکرد نخست بلک47 1984 مبتنی بر برخی ویژگیهای شخصیتی همچون اهل چشم و هم‌چشمی بودن، بخیل بودن است(همان:187).
ورویکرد دوم48 داوسن1992 ارزش دانستن محوریت و قدرت، اهل خوشگذرانی بودن و موفقیت را در مالکیت هر چه بیشتر دانستن است. که رویکرد اخیر در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفته است (همان:186).
بنابراین آنچنان‌که از فحوای مقاله بر می‌آید مراد از دنیاگرایی، میزان دارایی و ثروت افراد نیست بلکه گرایش و تمایل به کسب دارایی و ثروت‌اندوزی است به تعبیری دیگر ممکن است فردی بضاعت‌ مالی چندانی نداشته باشد ولی ویژگیهای مذکور را ارزش تلقی کرده و عملاً جویای آن باشد. در این تحقیق رضایت از زندگی با استفاده از شاخصهایی از طیف خوشی فراوان49 که متعلق به (اندروز و وایتی50 1976) است؛ استفاده شده، رضایت کلی از زندگی و رضایت از زندگی در هفت حوزه اسکان، معیار زندگی -منظور از معیار زندگی میزان تملک مادی است (همان:186 ) زندگی خانوادگی،موفقیت‌ها، شغل، سلامتی، میزان خرسندی و شادی، دنیا طلبی از طریق 14 معرف از نسخه اصلاح شده از طیف دنیا‌گرایی (Richins and Dawson (1990, 1992)) استفاده شده است (همان:191). همبستگی پیرسون از نوع Product – Moment آشکار نمود که هر یک از ابعاد زندگی بطور معنی‌داری با زندگی به مثابه یک کل مرتبط بود. نتایج این بررسی حکایت از آن داردکه، افرادی که به لحاظ دنیا‌طلبی در مرتبه بالاتری هستند رضایت کلی از زندگیشان کمتر است. و نیز در حوزه‌های” معیار زندگی”] که بر میزان تملک مادی فرد تأکید دارد[. “زندگی خانوادگی” و”میزان خرسندی و شادی” کمتر است. حوزه‌های مذکور برخی بر تملک‌مادی و برخی بر روابط بین فردی تأکید دارد(همان:193).
2-2-2-7- رضایت از زندگی و توسعه ( اینگلهارت1998)
رونالد اینگلهارت تحقیقی درمورد رضایت از زندگی و توسعه دارد، نتایجی که او از اطلاعات مربوط به رضایت از زندگی می‌گیرد را می‌توان به شرح زیر خلاصه کرد.
رضایت از زندگی و خوشبختی با سطوح نسبتاً بالای توسعه اقتصادی متناسب است. در این میان امنیت اقتصادی باعث سطح بالای رضایت از زندگی می‌شود، از این رو باید انتظار داشته باشیم ملل مرفه سطوح نسبتاً بالاتر رضایت از زندگی را نسبت به ملل فقیر نشان دهند. همبستگی کلی بین تولید سرانه ناخالص ملی و رضایت از زندگی، 67 درصد است. (اینگلهارت، 1998: 33).
2-2-2-8- احساس میزان رضایت و امنیت( برادبورن وکاپلوویتز،2001 به نقل از قهرمان،1384).
نورمن برادبورن51 و دیوید کاپلوویتز52 از مرکز ملی بررسی افکار (NORC)53 امریکا از اولین کسانی بودند که دست به سنجش احساس میزان رضایت و امنیت مردم زدند. آنها به اهمیت رضایت از زندگی در سیاست‌گذاری توسعه اجتماعی و برنامه‌ریزی‌های ملی دولت‌ها اشاره کرده‌اند (25: 2001 Hewstone,).
2-2-2-9- احساس خ
وشبختی با بیگانگی و بی‌اعتمادی همبستگی( اینگلهارت1994).
احساس خوشبختی با بیگانگی و بی‌اعتمادی همبستگی دارد (اینگلهارت، 1994: 43).
2-2-2-10- همبستگی رضایت از زندگی با توسعه اجتماعی و اقتصادی( بیکر،1990).
رضایت از زندگی با توسعه اجتماعی و اقتصادی همبستگی دارد (1990 baker, به نقل از نایبی، 1374: 13).

2-2-2-11- بهروزی در آمریکا (کانورس 1976)
کانورس در پژوهشی با عنوان “بهروزی در آمریکا”، به نقل از اینگلهارت (1990) در کتاب “تحول فرهنگی در جامعه پیشرفته صنعتی”. همچنین نتایج سایر پژوهش‌ها حکایت از آن دارد که 20 درصد مردم جوامع غربی خود را خوشبخت می‌دانند و از زندگی خود کاملاً رضایت دارند، 58 درصد نسبتاً خوشبخت و 20 درصد خود را چندان خوشبخت نمی‌دانند (اینگلهارت، 1390: 248).
2-2-2-12- همبستگی رضایت از زندگی با پایگاه

لیسانس و مقاطع بالاتر است. جوانان پیش‌دانشگاهی و دانشجویان دوره‌های فوق دیپلم و لیسانس از این بابت در وضعیت بد‌تری هستند (همان: 239).
یافته‌های تحلیلی حکایت از آن دارد که رضایت از خانواده با سلامت روانی رابطه مستقیم دارد؛ به این معنا‌ که هر قدر رضایت از خانواده بیشتر شود، سطح سلامت روانی وی بالاتر می‌رود (همان: 271) نیز چنانچه پاسخگویان را بر اساس میزان سلامت روانی به چهار دسته مشکل‌دار، نسبتاً مشکل‌دار، سالم و کاملاً سالم تقسیم نماییم. با گروه مشکل دار در مقایسه با گروههای دیگر، نگرش مثبت‌تری‌ به دوستانشان دارند. نیز در خصوص مشارکت سیاسی، رابطه مشارکت سیاسی با سلامت روانی رابطه‌ای مستقیم است؛ هر چه افراد سلامت روانی بالاتری بر‌خوردار باشند نسبت به مشارکت سیاسی بهتر می‌اندیشند (همان: 276) نیز نسبت به رضایت از شغل (همان: 281) لذت از اوقات فراغت مشارکت اجتماعی (همان: 283) نگرش به نهاد‌های حکومتی (همان: 285) همه رابطه معنا‌داری وجود دارد.نیز با توجه به آنکه پیش‌بینی می‌شود رضایت ازخانواده و دوستان از ابعاد رضایت از زندگی باشد و چون جامعه‌آماری ما دانشجویان است بیان آمارهایی در این خصوص مناسب به نظر می‌رسد.
به لحاظ وضعیت اقتصادی دانشجویان دختر ازنظر اقتصادی به طور معنا‌داری بهتر از دانشجویان پسر هستند. (همان: 513). به لحاظ نگرش به خانواده نیز دانشجویان دختر به طور معنا‌داری نگرش مثبت‌تری دارند(همان: 514) در مورد گروه دوستان دانشجویان پسر در مقایسه دانشجویان دختر نگرش بهتری نسبت به دوستان خود دارند (همان: 515)نیز دختران به طور معنا‌‌داری نگرش مثبت به کار‌کرد مساجد و هیاتهای مذهبی دارند (همان: 9 – 518)در حوزه دینداری هم در بعد اعتقادات قلبی دینی و هم در اعتقادات رسمی دینی دختران دانشجو به طور معنا‌داری از پسران دانشجو نگاه مثبت‌تری دارند به ویژه در بعد اعتقادات قلبی دینی (همان:4ـ 523) هدف از ذکر مطالب فوق این است که ببینیم اگر رضایت از زندگی را به حوزه های خاصی تفکیک نماییم و در هر یک از حوزه ها به تفکیک زن و مرد نتایج آن را بیان نماییم ؛ در این صورت آیا می توانیم با اطمینان بالایی به تفاوت رضایت از زندگی بین دختران و پسران دست یابیم ؟ قرائن در اینجا به اندازه کافی نیست ولی می توان بر اساس مطالب مذکور احتمال داد که رضایت از زندگی پسران کمتر یا مساوی رضایت از زندگی دختران باشد .
2-2-1-14- سنجش توصیفی احساس خوشبختی( نایبی1375 )
در این اثر تحقیقی محقق به سنجش توصیفی احساس خوشبختی می‌‌پردازد. سنجش متغیر وابسته از طریق یک گویه انجام پذیرفته “کلاً چقدر احساس خوشبختی می‌‌نمائید؟”
به نظر ما بررسی متغیر وابسته ـ که متغیر اصلی تحقیق است ـ از طریق یک گویه به پایایی18 تحقیق خدشه جدی وارد می‌نماید. و از دقت کار می‌‌کاهد.درهر حال مشخص نیست که آیااحساس خوشبختی یک‌‌‌سازه19 است یا یک متغیر بسیط؟
آنگاه در حالت نخست باید اهتمام به شناخت ابعاد آن داشته باشد و در حالت دوم باید با افزایش تعداد گویه‌‌ها سطح سنجش آن را از تربیتی به فاصله‌ای ارتقا بخشد.
در این تحقیق برای رضایت از زندگی به مثابه یک متغیر مستقل چهار بعد در نظر گرفته شده است:
رضایت از زندگی خانوادگی، رضایت از مسکن، رضایت از تندرستی و رضایت از شغل. بعد نخست با یک گویه سنجیده شده است: آیا از زندگی خانوادگی خود راضی هستید؟ بعد دوم که رضایت از مسکن است؛ دارای دو مولفه است الف: رضایت از اندازه مسکن ب: رضایت از محله‌ای که فرد در آن زندگی می‌کند.
بعد سوم رضایت از تندرستی است که آن نیز با یک گویه سنجیده می‌گردد و بعد چهارم رضایت از شغل است که دارای ابعاد متعددی است- (مافوق، همکار، امکان ترفیع شغلی، امنیت اقتصادی، فاصله در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آمد از در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آمد مطلوب و تفاضل رتبه در‌‌‌‌‌‌‌‌آمد از در‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آمد مطلوب)-(نایبی،1375: 20 ).
نظر به اینکه احساس خوشبختی با رضایت از زندگی دارای همبستگی نسبتاً زیادی است (همان:55)

جدول 2-17نتایج آزمون فرضیات به کار گرفته شده در این تحقیق مفید به نظر می‌رسد.
شماره صفحه
آزمون کرامر
سطح معناداری ()
فرضیه
46
11/0
07/0
احساس خوشبختی با رتبه شغلی همبستگی دارد
48
14/0
005/0
احساس خوشبختی با تحصیلات همبستگی دارد
49
20/0
0001/0
احساس خوشبختی با در‌‌آمد همبستگی دارد
50
18/0
0001/0
احساس خوشبختی با امنیت اقتصادی همبستگی دارد
53
29/0
0000/0
احساس خوشبختی با رضایت از زندگی همبستگی دارد
55
18/0
0001/0
احساس خوشبختی با بیگانگی همبستگی منفی دارد
58
13/0
04/0
احساس خوشبختی با جنس همبستگی دارد
59
03/0
81/0
احساس خوشبختی با تأهل همبستگی دارد
60
13/0
04/0
احساس خوشبختی با وضعیت اشتغال فرد همبستگی دارد
83
12/0
05/0
رضایت از زندگی با رتبه شغلی فرد همبستگی دارد
86
17/0
001/0
رضایت از زندگی با ‌در‌‌‌‌آمد فرد همبستگی دارد
87
13/0
01/0
رضایت از زندگی با اعتماد همبستگی دارد
87
30/0
0000/0
رضایت از زندگی با بیگانگی همبستگی دارد

2-2-1-15- رضایت از زندگی در میان شهروندان زن ایرانی( کوشا ومحسنی1356)
بر اساس خلاصه این پژوهش ،نویسنده در مقاله ای تحت عنوان ” رضایت از زندگی در میان شهروندان زن ایرانی: یک تحلیل اکتشافی” به رضایت از زندگی
زنان ایرانی ـ اعم از آنان که متأهل یا غیر متأهل هستند ـ می‌‌پردازد. نمونه آماری از 335 زن (61 درصد آنها متأهل و 39 درصد آنها غیر‌‌‌‌متأهل (مجرد، مطلقه، بیوه) ) تشکیل یافته است.
داده‌ها از طریق پرسشنامه‌‌های خود اجرا که در سالهای 1992 الی 1994 به اجرا در آمد؛ جمع‌‌‌آوری گردید.
نتایج تحقیق که مبتنی بر جداول متقاطع و تحلیل مسیر است؛ حکایت از آن دارد که رضایت از زندگی زنان متأهل مستقیماً با رضایت از ازدواج، اشتغال و اوقات فراغت مرتبط است.
]نکته قابل ذکر[ اینکه رابطه بین رضایت و فعّالیت زنان رابطه‌‌ای متقابل است. مع‌الوصف در خصوص زنان غیر‌‌متأهل رضایت از زندگی آنها تحت تاثیر مقطع تحصیلی و اوقات فراغت آنها است. (کوشا ومحسنی،1356: 329).
2-2-2- پیشینه تحقیقات خارجی
2-2-2-1- سنجش احساس میزان رضایت و امنیت (نورمن برادبورن20 و دیوید کاپلوویتز21)
نورمن برادبورن و دیوید کاپلوویتز از مرکز ملی بررسی افکار (NORC)22 امریکا از اولین کسانی بودند که دست به سنجش احساس میزان رضایت و امنیت مردم زدند. آنها به اهمیت رضایت از زندگی در سیاست‌گذاری توسعه اجتماعی و برنامه‌ریزی‌های ملی دولت‌ها اشاره کرده‌اند (هیوستون،2001 :25 به نقل از قهرمان،1384).
کانورس (1976)، در پژوهشی با عنوان “بهروزی در آمریکا”، به نقل از اینگلهارت (1990) در کتاب “تحول فرهنگی در جامعه پیشرفته صنعتی” و همچنین نتایج سایر پژوهش‌ها حکایت از آن دارد که 20 درصد مردم جوامع غربی خود را خوشبخت می‌دانند و از زندگی خود کاملاً رضایت دارند، 58 درصد نسبتاً خوشبخت و 20 درصد خود را چندان خوشبخت نمی‌دانند (اینگلهارت، 1390: 248).
رضایت از زندگی با توسعه اجتماعی و اقتصادی همبستگی دارد (بیکر،1990 نقل از نایبی، 1374: 13).
احساس خوشبختی با بیگانگی و بی‌اعتمادی همبستگی دارد (اینگلهارت، 1994: 43).
رضایت از زندگی با پایگاه اجتماعی اقتصادی همبستگی دارد(رابینسون،1976:11).

2-2-2-2- گزارشی از اعتبار سازه‌هایی از طیف رضایت از زندگی در یک مقطع زمانی (مکینتاش232001 )
محقق به ارئه مقاله‌ای تحت عنوان “گزارشی از اعتبار سازه‌هایی از طیف رضایت از زندگی در یک مقطع زمانی” پرداخته است. بنیان و اساس این مقاله بر نقد و نظریات (پی وت24 ودیگران،1998 به نقل از قهرمان،1384) استوار است نویسنده بر پی وت دو ایراد وارد می‌‌داند: ایراد اول بر تکنیک‌ آماری اتخاذ شده توسط پی وت و همکارانش است زیرا که آنها برای رسیدن به یک راه حل سه عاملی از چرخش قطری از نوع varimax استفاده نموده‌ بودند اما توصیه نویسنده مقاله این است که چرخش مایل oblique rotation در این مورد مناسبتر است (همان:38). البته نویسنده مقاله در ادامه از توضیحی روشن درباره نکته فوق اجتناب می‌کند و به مسائل دیگر می‌پردازد. ایراد یا انتقاد دوم بر کار پی وت که هدف دوم مقاله مذکور است؛ بیان این نکته است که میزان همگرایی میان مقیاس مقطعی رضایت از زندگی25 Tswls و دیگر اندازه‌های swb، یک بعد زمانی خاص را که امتحان و توجه نشده است را وارد نموده‌‌اند و لذا دومین هدف این تحقیق را تعیین نمودن این نکته می‌داند که آیا سه بعد Tswls (گذشته ـ حال و آینده) با ابعاد نظیرش در swb همبستگی دارند خیرکه نهایتاً فتوا به همبستگی آنها می‌دهد (همان:37).
اما توضیحی درباره چند طیف معرفی شده در این مقاله: Tswls: پی وت وهمکارانش اقدام به ابداع ویراش اصلاح شده‌ای از Swls نمودند و آن را Tswls نام نهادند که تفاوت آن با نسخه Swls این است که درسنجش رضایت از زندگی با طیف Tswls ابعاد زمانی در نظر گرفته می شود (همان:37).
SASS : طیف دیگری که در این مقاله مورد اشاره قرار گرفت طیف SASS یا self – Anchoring striving scale است که مناسب است آن را طیف تلاش در جهت معرفی خود نام بگذاریم: در طیف مذکور ابتدا از افراد درخواست می‌شود که شرحی از بهترین حالات ممکن که در آن تمام امیال و آرزو‌های او محقق گشته‌ را بنویسند و نیز در مقابل شرحی از بد‌ترین حالات ممکن که در آن تمام ترسها و اضطراب‌ها روی می‌دهد‌ـ را بنویسند. سپس به پاسخگو می‌گویند اگر برای حالات نخست حداکثر نمره 10 و برای حالات دوم حداقل نمره صفر را بخواهیم منظور نماییم. به مرتب نمودن وضع موجود خود بر روی یک سلسله مراتب (از 0 تا 10) اقدام نمائید(همان:41).
SWB: گر چه در جای جای این مقاله از طیف swb سخن به میان آمده؛ اما توضیح روشن و آشکاری درباره آن ارائه نشده است لیکن گفته شده که در این طیف به علت داشتن چشم‌انداز‌های زمانی در اندازه‌گیری اجزایش، کار از دقت بالا تری برخور دار است(همان:37).نیز به نظر می‌رسد Tswls و SASS زیر مجموعه SWB باشند(همان:47). در این تحقیق TSWLS که مشتمل بر سه خرده طیف رضایت از زندگی در گذشته، رضایت از زندگی در حال، رضایت از زندگی در آینده است هر کدام از 5 معرف و با استفاده از طیفی که در شکل لیکرت است و از کاملاً ناراضی “1” تا کاملاً راضی “7” می‌باشند. تهیه شده است معرفهای TSWLS همگی دارای بار‌ ارزشی مثبت بوده و لذا نمرات بالاتر هر فرد بیانگر رضایت از زندگی بیشتر در او است (همان:41). البته آنچه در اینجا شایسته است مورد توجه قرار گیرد این است که مثبت بودن بار ارزشی گویه‌ها، ممکن است سبب شود دقت پاسخگو کم گردد(همان:39). زیرا اصولاً افراد تمایل به موضع‌گیری مثبت و همنوایی با گویه را دارند.
برخی نکات که البته در این تحقیق به صورت حاشیه‌ای مورد اشاره قرار گرفت ولی شاید دارای اهمیت باشد عبارتند از: الف: رضایت از زندگی در حوزه‌ای خاص متأثر از رضایت از زندگی در حوزه‌های وی
ژه مانند رضایت از کار، رضایت از اوقات فراغت، و نیز سلامتی است(داینر ودیگران،53:1999).ب: رضایت از زندگی در این تحقیقات رضایت کلی از زندگی است و در این تحقیقات بر اساس معیارهای عمدتاً ذهنی اندازه‌گیری شده است و آن به این دلیل است که به مردم اجازه داده شود تا بر اساس نظام ارزشی شخصی خودشان، اهمیت هر حوزه‌ای از زندگیشان را بیان نمایند(همان:53). ج: میان مثبت نگری و رضایت از زندگی در زمان فعلی فرد پیوند و رابطه وجود دارد(مارشال ودیگران،1992).و بر اساس آن رضایت از زندگی در زمان حال و آینده به یکدیگر مرتبط است.
و بحث‌های متقاعد کننده‌ای صورت پذیرفته که نتیجه آن این است که بین ساختار شخصیتی فرد در آینده و تجارب حال و گذشته وی رابطه‌ای است بلکه در واقع اولی مشتق شده و برخاسته از دومی است.
2-2-2-3- رضایت از زندگی در میان دانش‌آموزان خارجی( دیوید لکلند262001)
محقق به

فارغ از حیطه غالب کنش پاسخگو هستند.
“آدم باید مواظب باشد لقمه حرام نخورد”
” مهم نیست که شغل ودرآمدش حلال باشد یا نه مهم این است که شغل پر درآمد باشد.” (عظیمی هاشمی،1382 :168 ).
بدیهی است که معاملات اقتصادی و….در زمره حیطه غالب کنش افراد در سن و سال دبیرستانی نیست و پاسخگویان در این حوزه فاقد تجربه کافی و لذا فاقد موضع واقعی11 هستند و لذا امکان ارائه پاسخهای کلیشه‌ای از سوی پاسخگو زیاد می‌گردد که خود سبب غیر نرمال شدن توزیع خرده مقیاس مذکور می‌گردد که در واقع مقدمه پدید آمدن اشکال سوم است.نکته سوم:در این اثر تحقیقی متغیر وابسته غیر نرمال است ولذا قابلیت استفاده از تحلیل رگرسیون و آزمونt را ندارد. اشکالات سه‌گانه مذکور سبب می‌شود که مهمترین نتیجه پژوهش مذکور یعنی” بعد پیامدی دینداری قویترین همبستگی را با رضایت از زندگی دارد” مخدوش باشد.
2-2-1-8- ابعاد رضایت از زندگی (علیخواه 1383 )
نویسنده در اثر تحقیقی خود تحت عنوان سنجش مفاهیم اساسی علوم اجتماعی به جمع آوری مفاهیم اساسی علوم اجتماعی در میان آثار پژوهشی دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترا پرداخته است. دو اثر پژوهشی که نویسنده از آنها نیز یاد کرده است آثار پژوهشی آقایان فریدون علیخواه ـ نویسنده ـ و فیض ا… نوروزی است.اگر چه در هر دو اثر مذکور به متغیر ” رضایت از زندگی” پرداخته شده است، اما از آنجا که در هر دواثر رضایت از زندگی متغیر اصلی (وابسته) پژوهش نبوده است؛ به نظرمی رسد به اندازه کافی مورد موشکافی قرار نگرفته است. به اختصار می توان گفت که در اثر پژوهشی آقای علیخواه برای ” رضایت از زندگی” شش بعد در نظر گرفته شده است که عبارت هستند از: 1- رضایت از زندگی خانوادگی (شامل رضایت از همسر و فرزند) 2- رضایت از شغل 3- رضایت از روابط اجتماعی (همکاران و همسایگان) 4- رضایت از در آمد 5- رضایت از تحصیلات 6- رضایت از تسهیلات مهم خانواده. که در سؤالات مذکور میزان رضایت از زندگی در قالب طیف پنج گزینه ای لیکرت مورد سنجش قرار گرفته است. نتایج این پژوهش حکایت از آن دارد که هر چه رضایت از زندگی بیشتر باشد گرایش به آزادی بیشتر است. (علیخواه ،1383: 340-339). نکته قابل ذکر در باره کار ایشان این است که متغیر رضایت از زندگی در این تحقیق فاقد روایی محتوایی12 است .یعنی برخی از حیطه های رضایت از زندگی مانند ” رضایت از خود” آورده نشده است. در اثر پژوهشی دوم نیز می توان به اختصار گفت که برای رضایت از زندگی پنج بعد در نظر گرفته شده است که عبارتند از رضایت از رشته تحصیلی، رضایت از محله سکونت، رضایت از خانواده، رضایت از کشور و رضایت از مسؤولین. در پرسشنامه مذکور متغیر رضایت در قالب طیف سه گزینه ایی لیکرت مورد سنجش قرار گرفته است. نتایج تحقیق حکایت از آن دارد که میزان رضایت از زندگی با فردگرایی رابطه ای زیاد دارد.(همان: 8-257)
در باره اثر ایشان دو نکته قابل ذکر است:
الف- نخست اینکه متغیر رضایت از زندگی در این تحقیق فاقد روایی محتوایی است .مثلادر این اثر نیز رضایت از خود و رضایت از محیط کار یا تحصیل مورد بررسی قرار نگرفته است.
ب- نکته دوم نیز اینکه متغیررضایت از مسؤلین معطوف به متغیر رضایت اجتماعی است نه رضایت از زندگی.
2-2-1-9- مفهوم رضایت و ابعاد آن(محسنی 1379)
در این اثر تحقیقی که در قالب کتاب چاپ شده است؛ محقق ابتدا به مفهوم رضایت می‌‌پردازد: “رضایت هم متغیر است و هم دارای ابعاد مختلفی است که بدون تردید با نیازهای بشری و ارضای آنها در رابطه است؛” محقق برای رضایت اجتماعی هفت بعد در نظر می‌‌گیرد که عبارتند از “رضایت از شهر محل زندگی، رضایت از خانواده، رضایت از سلامت فردی، رضایت از تغذیه، رضایت از مسکن، رضایت از وضع مالی، رضایت از بخت و اقبال” تمام هفت حوزه مذکور در قالب طیف سه‌ گزینه‌ای لیکرت مورد سنجش قرار می‌‌گیرد.
در این تحقیق رضایت از زندگی گاهی در ذیل رضایت اجتماعی و در زمره ابعاد آن است که در واقع بعد هشتم آن را تشکیل می‌دهد (محسنی،1379 :540)‌. و گاه چیزی متمایز از آن ابعاد است و در زیر مجموعه رضایت اجتماعی قرار نمی‌گیرد. (همان:259) در هر حال نظر محقق درباره این متغیر (رضایت از زندگی) چندان مشخص نیست. در هر حال از نظر محقق رضایت از زندگی، هر چند که موضوع یا زمینه مشخصی را مطرح نمی‌کند، شاخصی برای بیان سطح رضایت از مجموعه عوامل و عناصر زندگی است؛ و به همین نسبت قضاوت‌های کلی گرایانه‌ای را نیز به همراه دارد. سطح نارضایتی کامل از زندگی برابر با 6/7% و نسبت افراد کاملاً راضی نیز برابر با 7/65% است. نسبت آنها که عقایدی در حد وسط دارند و اظهار می‌کنند تا حدی از زندگی خود راضی هستند به 7/25% می‌رسد. بررسی پژوهشکده علوم ارتباطی و توسعه ایران در سال 1353 در 24 شهر ایران بر روی 4420 نفر نشان می‌دهد که نسبت ناراضیان از کل زندگی (پرسش کاملاً مشابه) برابر با 7% بوده است. که با نسبت، تشابه کامل دارد (همان:7ـ256).در ادامه رابطه برخی متغیرها با رضایت از زندگی سنجیده شده است که در این میان جنس، سن، وضع تأهل فاقد رابطه معنا‌‌دار است ولی سواد و در‌آمد رابطه معنا‌داری با رضایت از زندگی دارند. ایراد قابل طرح بر این تحقیق این است که متغیرهای سواد و در‌آمد که هر دو در سطح سنجش رتبه‌ای می‌باشند با آماره کیدو مورد سنجش قرار گرفته است. نیز رضایت از زندگی فرد صرفاً با یک گویه سنجش شده است: “آیا به طور کلی از زندگی خود راضی هستید؟” شایان ذکر است که ارقام مختلف رضایت اجتماعی در این تحقیق بسیار بالا
و قابل تردید است:
جدول2-16رضایت از زندگی به تفکیک ابعاد اجتماعی
مجموع رضایت نسبی و کامل (%)
حوزه رضایت
1/97
زندگی خانوادگی
7/92
وضع تغذیه
9/91
وضع سلامت
9/87
وضع مالی
8/85
وضع مسکن
4/83
شهر محل زندگی
6/71
بخت و اقبال

که در مورد رضایت از کل زندگی همچنانکه ذکر شد 7/65 درصد است. (همان:259 )
2-2-1-10- هفت عامل همبسته با احساس رضایت از زندگی( نیکجو )
ایشان اشاره به این دارند که احساس رضایت از زندگی به هفت عامل زیر بستگی دارد:
الف- خوش‌بینی13 یعنی روی مثبت حوادث را دیدن
ب-کار: به ویژه کاری که دارای امنیت شغلی باشد
ج- خانواده: احساس رضایت خانوادگی موجب کاهش اثرات نگرانیهای زندگی می شود. در مطالعه‌ای که در مورد مردان مبتلا به سکته قلبی انجام شده مشخص شده که درد پس از سکته قلبی در بیمارانی که همسری حمایتگر داشته‌اند به طور برجسته‌ای کمتر از بیمارانی بوده که همسر حمایتگر نداشتند.
د-طبیعت: طبیعت ما در زندگی و حیات در روی کره زمین است. احساس آشنایی و آرامش و زیبایی که در دامان طبیعت به انسان دست می‌دهد منبع نیرو‌مندی برای رسیدن به احساس رضایت از زندگی است.
هـ هنر: آشنایی و علاقه‌مندی و استفاده و لذت بردن از هنر‌های هفتگانه می‌تواند در ایجاد و یا تقویت احساس شادی و رضایت از زندگی موثر باشد
و- شوخ طبعی14: گرچه هنور تحقیقات دقیقی در مورد خنده انجام نشده است، ولی تصور می‌شود که خنده موجب آزاد‌شدن مواد ارپیو‌می درونزا ـ مانند آندورفین‌هاـ می شود که احتمالاً با احساس راحتی و شادابی پس از خنده ارتباط دارد.
ز- معنویت15: منظور از معنویت چیزی ورای عقاید مذهبی مرسوم است معنویت دلالت بر وحدتی آسمانی و عشقی بی‌حد و مرز و طبقه‌بندی نشده دارد. اتصال و اتکال به منبع لایزال، منبعی عظیم از آرامش و اطمینان برای فرد به ارمغان می‌آورد.
2-2-1-11- بررسی میزان رضایت از زندگی( قاضی طباطبایی16 )
در بخشی از این تحقیق، محقق به بررسی میزان رضایت از زندگی پاسخگویان پرداخته است. 9 گویه به کار رفته در این تحقیق به شرح ذیل است.
1ـ من از دست زندگی‌ام درمانده شده‌ام.
2ـ من از روند زندگی خود راضی هستم
3ـ روز به روز که می‌گذرد وضعیت زندگی ما بهتر می‌شود.
4ـ من در مقابل مشکلات زندگی‌ احساس ناتوانی می‌کنم
5 ـ احساس می‌کنم در مقابل مشکلات زندگی‌ تنهایم و هیچ پشت و پناهی ندارم
6ـ در طول زندگی‌ام به آرزوهایم دست یافته‌ام
7ـ در خانواده ما روز به روز احترام و ادب بین من و همسرم کمتر می‌شود
8ـ من نسبت به آینده خانواده‌ام خوش‌بین هستم.
9ـ فکر می‌کنم همسرم از زندگی با من راضی است
2-2-1-12- ابعاد رضایت از زندگی (شورای علمی پژوهشگران17 1381 )
در بخشی از این تحقیق به بررسی ” احساس دوستی با اعضای خانواده ” می‌پردازد؛همچنانکه در برخی از آثار پژوهشی مشاهده می شود احساس دوستی با اعضای خانواده یکی از ابعاد رضایت از زندگی است. در پیمایش مذکور احساس دوستی با اعضای خانواده با سه گویه سنجیده شده است( بی نام،1381 :213ـ210).
1ـ معمولاً هر چند وقت یک‌بار با اعضای خانواده خود، مشورت و هم‌فکری دارید؟
2ـ هر چند وقت یکبار با‌آنها اختلاف و بگو‌مگو‌ پیدا می‌کنید؟
3ـ هر چند وقت یکبار با آنها درد دل می‌کنید؟
به نظر می‌رسد که برای احساس دوستی در این تحقیق دو بعد در نظر گرفته شده یکی بعد عقلایی که معرف آن مشورت با اعضای خانواده است و دوم بعد احساسی عاطفی که معرف آن انجام درد دل و فقدان اختلاف و بگو مگو است. در این اثر تحقیقی به ارائه جدول توصیفی بسنده نموده است در مقایسه میان افراد مجرد و متأهل جدول ذیل حکایت از تفاوت بین میزان مشورت افراد مجرد و متأهل داردبه طوری که افراد متاهل مشورت و همفکری بیشتری با خانواده خود می نمایند(سطح معناداری 051/0 آماره 092/0)
این مقایسه در مورد اختلاف و بگو مگو در بین افراد متأهل و مجرد معنا‌دار نیست ولی در مورد درد دل معنادار است (سطح معناداری 000/0 آماره 199/0). سه گویه مذکور را چنانچه در بین مردان و زنان مقایسه نماییم مورد مشورت و هم‌فکری معنادار نمی‌باشد در مورد اختلاف و بگو‌مگو نیز معنا‌دار نمی‌باشد ولی در مودر درد دل معنادار است یعنی افراد متاهل بیشتر با اعضای خانواده خود درد دل می نمایند. (سطح‌معناداری 001/0 آماره 136/0)
گر چه در این اثر‌ تحقیقی به ایجاد شاخصی مرکب از سه معرف مذکور نپرداخته است ولی نتایج آن بارقه‌های ایجاد فرضیاتی را در ذهن پدید می‌آورد. می‌توان گفت احساس دوستی با اعضای خانواده به طور معنا‌داری در بین افراد مجرد و متأهل متفاوت است ولی در بین زنان و مردان این تفاوت قابل ملاحظه به نظر نمی‌رسد.با توجه به اینکه پیش‌بینی می‌شود احساس دوستی با اعضای خانواده یکی از ابعاد رضایت از زندگی باشد؛ پیش‌بینی می‌شود رضایت از زندگی حداقل در بعد مذکور در بین افراد متأهل بیشتر از افراد مجرد است.
2-2-1-13-وضعیت و نگرش جوانان ایران گزارش نهایی نتایج پژوهشی طرح مشاوره ملی با جوانان1380
مطابق یافته‌های پیمایش مذکور در پاسخ به سوال” احساس می‌کنم شادابی و نشاطی را که یک جوان باید دارا باشد، ندارم” 56 درصد پاسخگویان فاقد شادابی و نشاط طبیعی جوانی بوده‌اند (بی نام،1380: 60). که حکایت از پایین بودن احساس شادابی و نشاط در جوانان است . در مجموع به لحاظ بهداشت روانی نتایج واقعاً نگران
کننده و هشدار دهنده است شایان ذکر است وضعیت مذکور در میان دختران و پسران تفاوت معنا‌داری ندارد بررسی وضعیت سلامت روانی با دو پرسشنامه انجام پذیرفت و مجموعاً از هر دو پرسشنامه چنین نتیجه‌گیری می‌شود که مشکل روانی در دختران بیش از پسران است هر چند مشکلات روانی خفیف در دختران شیوع کمتری دارد. (همان: 159). در تحلیل وضعیت مذکور بر اساس سطح در‌آمد خانواده وضعیت سلامت روانی افراد با درآمد پایین نسبت به افراد، درآمد متوسط و بالا متفاوت است؛ یعنی افرادی که درآمد پایین دارند به طور معنا‌داری نسبت به افرادی که در آمد متوسط و بالا دارند کمتر است ولی بین افراد با درآمد متوسط و بالا تفاوت معنا‌داری (براساس آزمون تو کی) مشاهده نشده است(همان :200).
به لحاظ متغیر تحصیلات؛ بهترین سطح رضامندی نسبت به سلامتی به ترتیب متعلق به جوانانی است که تحصیلاتشان راهنمایی؛ دبیرستان؛ فوق