– مداخلات درمانی در زوج درمانی شناختی- رفتاری

مجموعه مداخلات درمانی در زوج درمانی شناختی- رفتاری شامل مداخلات شناختی، مداخلات رفتاری، مداخلات ارتباطی و آموزش حل مساله می‌باشد که در ادامه به تفصیل به هر یک از این موارد پرداخته می‌شود.

 

مداخلات درمانی جهت تغییرات شناختی

شناخت درمانی ثابت کرده زن و شوهر می‌توانند با اتخاذ رفتاری متواضع‌تر و با تجدید نظر در ذهن‌خوانی بی‌مورد و لاجرم اجتناب از نتایج منفی حاصل از آن و با بررسی بیشتر برداشت‌ها و با در نظر گرفتن توضیحات و تبینات دیگری برای آنچه شریک زندگیشان انجام می‌دهد، رفتار منطقی‌تری داشته‌باشند. جوهر شناخت درمانی در زندگی زناشویی را بررسی انتظارات غیرواقع‌بینانه و طرز تلقی‌های مخرب و توجیهات منفی بی‌مورد و نتیجه‌گیری‌های غیرمنطقی تشکیل می‌دهد، شناخت درمانی با تاکید به ارتباط صحیح میان زن و شوهر و با اصلاح طرز نتیجه‌گیری آنها در تبادل یکدیگر، با کاستن از شدت خصومت‌ها روابط منطقی‌تری میان خانواده‌ها ایجاد کرده‌است(بک، 1385). درمانگران پیشنهاد می‌کنند شناخت درمانی زوجین باید عقاید درباره روابط را به طور کلی و عقاید یا شناخت درباره روابط را به طور اختصاصی ارزیابی کند. درمانگران شناختی تلاش خواهند کرد تا به افراد برای زیر سوال بردن الگوهای عمومی‌تر کمک کنند. درمانگران به زوج‌ها کمک می‌کنندتا افکار سازنده‌شان را کشف کنند و آنها را جانشین افکار و الگوهایی کنند که موجب تخریب روابط می‌گردد. درمانگرها زوج‌ها را ترغیب می‌کنند تا بتوانند ارزیابی جدیدی از افکار منطقی یا غیر منطقی خود بدست آورند. این روش با درخواست از مراجعین برای گزارش افکار اتوماتیکی که وقتی فرد در حال صمیمیت کردن است، اتفاق می‌‌افتد، انجام می‌دهند(یانگ و لانگ، 1998). در واقع شرط لازم برای به تعادل رساندن شناخت‌های تحریف‌شده و افراطی همسران افزایش سطح قابلیت شناخت افکار خودآیندشان می‌باشد.

درمانگر با طرح مفهوم افکار خودآیند یعنی افکاری که خود به خود به ذهن فرد هجوم می‌آورند در طی جلسات متعدد با هدایت فرد می‌تواند، الگوهای فکری که با پاسخ‌های احساسی و منفی همراه است را به وی نمایان سازد. درمانگران در این مرحله از درمانجو می‌خواهند که در بین جلسات با همراه داشتن دفتر یادداشت کوچکی هنگام احساس پریشانی و یا تعارضات، دریافت‌های خود را در همان لحظه در دفتر خود یاداشت کنند. این یاداشت‌ها شامل توصیف افکار خودآیند همراه با پاسخ‌های احساسی و رفتاری ناشی از آن و نیز پاسخ‌های افراد خانواده می‌باشد. در آغاز کار ثبت روزانه افکار ناکارآمد، برای شناسایی و تعدیل افکار خودآیند در شناخت درمان انفرادی استفاده می‌شود. به اتکای آن درمانگر می‌تواند به مراجع نشان دهد که چگونه افکار خودآیند با پاسخ‌های احساسی و رفتاری مرتبط است.

در ادامه به این نتیجه خواهندرسید که این پاسخ‌ها با بررسی اصولی شناختارهای وابسته به پاسخ‌ها، قابل کنترل است. به این ترتیب درمانگر زوج‌ها را به مسئولیت‌پذیری در مقابل پاسخ‌های خود ترغیب می‌نمایند. تمرین ضروری برای هر یک از زوج‌ها مرور و مطالعه دفتر یادداشت می‌باشد، تا رابطه ویژه بین افکار، احساسات و رفتار را شناسایی کنند.

در این مرحله درمانگر از زوج‌ها می‌خواهد تا دنبال شناختارهای جایگزینی بگردد که بتواند پاسخ‌های احساسی و رفتاری متداول را نسبت به موقعیت به وجود آورند(اعتمادی، 1384).

تکنیک‌های درمان‌شناختی

الف) تعیین خطاهای شناختی و نامگذاری آنها: به خاطر اینکه خطاهای شناختی یک قسمت اساسی فرآیند درمان و آموزش زوج‌ها است، ضروری است که زوج‌ها یاد بگیرند نه تنها این خطاها را تشخیص دهند، بلکه این خطاها را تبیین کنند.

هدف از این تمرین‌های شناختی هدایت‌شده، دریافت این نکته است که افکار زوج‌ها می‌تواند مخرب باشد و منجر به اطلاعات ناصحیح شد و جهت اصلاح این افکار به آنها کمک می‌شود. این تعبیر آگاهانه می‌تواند اثرات افکار نسبت به همسران را برای خر یک از زوج‌ها روشن‌تر سازد.

ب) ارتباط دادن عواطف با افکار خود: هدف اصلی از این مرحله شناخت واکنش عاطفی ناخوشایند، ارتباط دادن آن با یک حادثه و آنگاه یافتن رابطه‌ای است که آنها را به هم مرتبط می‌سازد.

ج) استفاده از روش‌های تصویرسازی و بازی نقش: هنگام شناخت افکار و اعتقادات گاهی ممکن است  زوج‌ها در یادآوری اطلاعات مشکل داشته‌باشند. با استفاده از روش تصویرسازی  و نقش بازی برای شناخت احساسات و افکار خودآیند می‌تولند مفید واقع‌شود.

د) چالش با افکار خودآیند و چارچوب‌بندی مجدد افکار: درمانگر با هدایت زوج در شناسایی افکار خودآیند آنها را در جهت بررسی و شناخت خطاهای شناختی و برچسب زدن و نامگذاری آنها و اینکه این افکار را با افکار و اعمال مثبت جابجا کنند یاری رساند(بک، 1385).

در درمان زوج‌ها بحث و مجادله جایگاه ویژه‌ای دارد. همین باورهای غیرمنطقی مراجعان را می‌توان ضمن آشنا ساختن آنها با عواملی که باعث شکل‌گیری تفکرات غیرمنطقی می‌شود به بحث و مجادله گذاشت(الیس، 1380).

 

مداخلات درمانی جهت بهبود مهارت‌های رفتاری

درمانگران شناختی-رفتاری همچنین از دستورالعمل‌های نوشتاری و کلامی، آموزش دادن به منظور آسان کردن مهارت حل مساله به طور اثربخش، الگوسازی و تمرین رفتاری استفاده می‌کنند. مراحل اصلی مهارت حل مسأله عبارتند از: دستیابی به تعریفی روشن و خاص از مشکل بر اساس رفتارهایی که ممکن است اتفاق بیافتد یا خیر، ارائه راه‌حل‌های رفتاری خاص برای مشکل بدون اینکه به عقاید اعضا خانواده حمله شود، ارزیابی و بررسی مزایا و معایب هر راه‌حل پیشنهاد شده، انتخاب راه‌حلی که به نظر می‌رسد عملی‌تر و برای همه اعضای خانواده که درگیر مشکل هستند جذاب و پذیرفتنی باشد، توافق درباره‌ی دوره آزمایشی ارزیابی، اثربخشی آن برای اجرای راه حل انتخاب‌شده: تمرین و تکالیف خانگی برای یادگیری مهارت‌ها، ضروری و مهم است(داتیلیو، 2002؛ اپستین و باوکم، 2002).

مجموعه مراحل کسب شده از اپستین و شل سینگر(1996) در زیر آمده‌است. این مراحل را می‌توان به عنوان دستورالعمل راهنما برای حل مسأله با خانواده‌ها و زوجین استفاده کرد:

• مشکل را به صورت رفتاری مشخص تعریف کنید. درک افراد از مشکل را با هم مقایسه کنید و به توصیف مناسبی از مشکل دست یابید.
• مجموعه‌ای از راه‌حل‌های احتمالی ارائه دهید.
• مزایا و معایب هر راه‌حل را بررسی و ارزیابی کنید.
• راه‌حل عملی و امکان‌پذیر انخاب کنید.
• راه‌حل انتخاب شده‌را اجرا نموده و اثربخشی آن را بررسی و ارزیابی کنید.

این مراحل زمینه‌ای را فراهم می‌کند که به طور راهبردی به عنوان تکلیف خانگی تعیین شود. درمانگر مکررا فرآیند و پیامدهای آن را همراه با زوج یا خانواده بر اساس مسایل روزمره مورد بررسی قرار می‌دهد.

توافق‌های تبادل رفتاری

توافق های تبادل رفتاری، بخشی لازم و منکل درمان شناختی رفتاری است. قراردادها برای تبادل رفتارهای مطلوب، نقش مهمی در کاهش تنش‌های خانوادگی ایفا می‌کنند. ضمنا درمانگرها باید از این که تبادل رفتاری عضوی از اعضای خانواده، مشروط به رفتار عضو دیگری باشد، جلوگیری کنند. بنابراین، هدف توافق‌های تبادل رفتاری این است که هر فرد رفتارهای خاصی را شناسایی و انجام دهد که منجر به بهبود خودش می‌شود، صرف نظر از اینکه عضو دیگر چه اقداماتی انجام می‌دهد. چالش اصلی که در مقابل درمانگرها هستنداین است که اعضا خانواده را تشویق کند از اجرای تشریفات اجتناب کنند و منتظر نمانند اول دیگری به طور مثبت رفتار کند. ارائه نکات آموزشی مختصر درباره معامله به مثل در روابط آشفته، این حقیقت که فرد فقط می‌تواند بر اعمال خودش کنترل داشته‌باشد، اهمیت تعهد دادن شخص به بهبود فضا و محیط خانواده، چند مداخله‌ای هستند که، به منظور ایجاد اولین همکاری مثبت، بی میلی افراد را کاهش دهد.

جرأت‌آموزی[1]

آموزش مهارتی اجتماعی که اغلب در خانواده درمانی استفاده می‌شود، مهارت جرأت آموزی است، اغلب رفتارهای خجالت‌آمیز و ترسانده‌شده که در خانواده مشاهده‌می‌شود. این رفتارها باعث می‌شود که از صحبت کردنبا هم‌دیگر اجتناب کنند یا در بعضی موارد رفتارها به رفتارهای به شدت پرخاشگرانه تبدیل می‌شود. ممکن است یکی از زمینه‌هایی که باعث مشکلات عمده در روابط می گردد، همین مسأله باشد. هنگامی‌که، این موضوع، مشکل اصلی در تعاملات است، ضروریست که در زمینه تشخیص دادن تفاوت بین پاسخ‌های جرأت‌مندانه و پرخاشگرانه، آموزش رسمی انجام گیرد. از همسران و اعضا خانواده خواسته می‌شود، این سه نوع پاسخ پرخاشگرانه، جرأت‌مندانه و منفعلانه را در ارتباط با همدیگر تمرین کنند. این تمرین به آن‌ها کمک می‌کند تا مزایای رفتار جرأت‌مندانه را در دستیابی  به تعاملات سالم تشخیص دهند.

درمانگر می‌تواند در طول جلسات درمان از فن ایفای نقش استفاده کند، از افراد بخواهد در برنامه آموزشی شرکت کنند یا نوارهای آموزشی مربوط به جرأت‌مندی را نگاه‌کنند، مخصوصا نوارهای آموزشی که بافت تعاملات زوجین و خانواده را شامل می‌شوند. از همسران و اعضاء خانواده خواسته می‌شود الگوهای جنسیت خودشان را که در دامنه سنی آن‌ها  هستند، مشاهده کنند، این امر در نشان دادن تفاوت بین رفتارهای جرأت‌مندانه، منفعلانه و پرخاشگرانه، می‌تواند بسیار مفید باشد. هنگام پیشنهاد دادن جرأت‌آموزی بایستی مسایل فرهنگی را در نظر داشته‌باشید. مخصوصا در ارتباط با زوجین و خانواده‌هایی که از زمینه‌های فرهنگی متنوعی هستند. مثلا خانواده‌هایی که از فرهنگی ست که زنان را نسبت به صحبت‌کردن با شوهرانشان منع می‌کنند.

تمرین رفتاری[2]

بعد از آموزش مهارت‌ها و دریافت بازخورد از درمانگر، زوج‌ها و اعضاء خانواده بایستی مهارت‌های خاص را تمرین کنند. این امر ابتدا در جلسه درمان به وسیله آموزش کلامی و الگوسازی انجام می‌شود. این جلسات تمرین را به طور سنتی به نام تمرین رفتاری می‌نامند که ابتدا درمان در جلسه شروع می‌شود و به تدریج به محیط زندگی فرد تعمیم داده می‌شود. تمرین رفتاری ضروری‌ترین بخش سلسله‌های درمان است. زیرا در جلسه بعد برای درمانگر بازخورد فراهم می‌کند که آیا زوج‌ها و اعضا خانواده  آنچه را که آموزش دیده‌اند، درک کرده‌اند و می‌توانند آنچه که باید اجرا شود را در رفتارشان نشان دهند. علاوه بر این، تمرین واقعی، تغییر را بر می‌انگیزاند و به ثبات دائمی پیامد تغییر کمک می‌کند. تمرین رفتاری را می‌توان به عنوان فرآیند شکل‌دهی در نظر گرفت که در آن هم درمانگر و هم همسرها یا اعضاء خانواده  یاد می‌گیرند تا شیوه جدید تعامل را بپذیرند.

بخش اولیه تمرین که در جلسه درمان انجام می‌شود. به این دلیل است که در آنجا می‌توان درباره این که چه چیزی را به نمایش بگذارند، بازخورد فراهم کرد و به طور اشتراکی برای بهبود بخشیدن تمرین و نحوه کاربرد آن در شرایط، توصیه‌های لازم ارائه داد

مداخلات درمانی جهت بهبود مهارت‌های ارتباطی

ارتباط به زوج‌ها اجازه می‌دهد که در سطح کاملا بالغانه بحث و به حل مشکلات بپردازند و اطلاعات مهم را مبادله کنند. افرادی که نمی‌توانند اختلافات را به توافق منجر سازند در سیکل‌ نیازهای ناتمام سال‌های زندگی گیر کرده و این چرخه مرتب تکرار می‌شود. اما با خطوط ارتباطی مناسب یکدیگر را حمایت می‌کنند و آینه انعکاس دهنده مشکلات می‌توانند باشند.

بسیاری از شواهد تجربی نشان می‌دهند که زوج‌های مشکل‌دار در بیان افکار و احساسات و مهارت گوش فرادادن و حل مشکل از انواع الگوهای منفی و غیر موثر در برقراری ارتباط استفاده می‌کنند(اپشتاین و باکوم، 2002).

بیان افکار، احساس و خودآگاهی و کاربرد صحیح واژه‌ها در بیان تجارب شخصی فرد، تحت عواملی مانند تهدیدهای مختلف( ترس از طرد شدن) و یا ناتوانی از خویشتن‌داری(تسلیم شدن در برابر میل به مقابله به مثل در برابر کسی که فرد را ناراحت کرده‌است) و در نهایت ضعف در برابر برقراری ارتباط به علت فرآیندهای مختلفی ایجاد می‌گردد.

الگوهای یادگیری ناسازگار در دوره اجتماعی شدن فرد در خانواده اولیه، به نقص در عملکرد شناختی منجر می‌شود و همچنین انواع آسیب‌های روان‌شناختی، افسردگی و تجارب تلخ روابط گذشته، که فرد را موقع تعامل با سایر افراد مستعد ابراز پاسخ‌های تنش‌زا(به عنوان مثال خشم و ترس) می‌کند، نقش بسزایی در این پروسه دارد.

پژوهش نشان داده، همسرانی که با یکدیگر ارتباط منفی دارند ممکن است در رابطه با سایرین مهارت‌های سازنده‌ای بکار ببرند. این امر نشان می‌دهد که اختلال مزمن در روابط نزدیک مستقیما مانع برقراری روابط مثبت نمی‌گردد(باکوم و اپشتاین، 1989).

[1] Assertiveness Training

[2] Behavioral Rehearsal

 

ویژگی های افراد فاقد توان حل مساله و تصمیم گیری و اهمیت مهارت حل مساله در روابط زوجین :

1 – وجود مشکل را دلیل بر ضعف، بی کفایتی، بی لیاقتی، بی استعدادی، نادانی و … خود می دانند .

2 – به هنگام مواجهه با مشکلات و مواقعی که باید تصمیمی بگیرند، مرتب خود را سرزنش و ملامت می کنند .

3 – معتقدند که یک دنیای خوب، دنیای بدون مشکل است .

4 – روش معمول این افراد، اجتناب یا فرار است .

5 – معمولاً بدون اندیشیدن کافی و با عجله و تکانشی عمل می کنند .

6 – در مقابل مشکلات و موقعیت های تصمیم برانگیز احساس درماندگی و نا امیدی می کنند .

7 –قادر به پیش بینی پیامد راه حل ها و نتیجه تصمیم گیری های خود نیستند .

مسلم است که داشتن چنین شیوه ای نه تنها به فرد کمک نمی کند تا از استرس مربوطه رهایی یابد، بلکه احساس و رفتار بعدی ناشی از این شیوه خود استرس نا خوشایندتری را به وجود می آورد. تبیین این قضیه نیز بسیار روشن است هر مساله یا تصمیمی ماهیتاً یک موقعیت استرس زا را پدید می آورد و وقتی که فرد، مساله را بدرستی حل نکند و یا تصمیم مناسبی نگیرد بر شدت احساس استرس افزوده خواهد شد و استرس در نهایت موجب فعال شدن هیجان های ناخوشایند خواهد شد. یا این توضیحات ضرورت مهارت حل مسایل و مشکلات زندگی و تصمیم گیری بر همه روشن و آشکار است. ولی ذکر یک نکته الزامی است و آن اینکه مهارت حل مساله و مهارت تصمیم گیری یکسان است و علت اینکه با وجود این شباهت حل مساله و تصمیم گیری تحت دو نام مطرح می شود به تفاوت موقعیت های این دو بر می گردد. ما در مواجهه با یک مساله باید یک راه حل پیدا کنیم حال آنکه در هنگام تصمیم گیری باید از بین گزینه های مختلف یکی را انتخاب کنیم به عبارت دیگر تفاوت مساله و تصمیم گیری آن قدر نیست که لازم باشد برای هر کدام شیوه ای مجزا اندیشیده شود ( ناصری، 1378 ) .

در زندگی مشترک بسیاری مواقع پیش می آید که مساله ای حاد بروز می کند اگر زوجین یا حتی یکی از آنها سعی بر آن داشته باشد که به راه حل های غیر واقع بینانه متوسل شود، نه تنها مساله موجود حل نمی شود بلکه در مواقعی نیز مشکلاتی هم به آن اضافه می شود. برای تداوم زندگی مشترک لازم است که بدانند زمانی که با مساله ای روبرو می شوند، بهترین و اصولی ترین اقدامی که می توان انجام داد کدام است، که با آموزش این مهارت می توان به این هدف نائل شد؟( نوری، موتابی، 1385 ) .

به جرأت می توان گفت که نقش تخریبی یا سازنده یک خانواده در جامعه و ایفای نقش مناسب خانواده در اجتماع در جامعه و ایفای مناسب خانواده در اجتماع به کیفیت پیوند ازدواج میان زوج تشکیل دهنده آن یعنی زن و شوهر بستگی دارد. مسلماً زمانی زوجین به وظایف خود به طور کامل عمل خواهند کرد که احساس رضایتمندی از زندگی زناشویی خود داشته باشند. امکان توجه به تامین نیازهای روانی، عاطفی و جسمانی فرزندان و تربیت صحیح، همه به داشتن احساس رضایت مندی از زندگی زناشویی وابسته است. احساس رضایتمندی همچنین توان مقابله در برابر مشکلات و فشارهای روانی را افزایش می دهد و سبب ارتقای سطح بهداشت روانی و جسمانی زوجین و نهایتاً افراد جامعه خواهد شد(نوری،موتابی،1385).

هر یک از ما به کرات با مشکلاتی مواجه بوده ایم و تصمیم گرفته ایم که چگونه با آنها مقابله کنیم. بسیاری از اوقات، فرآیند حل مسائل زندگی روزمره به گونه ای خود به خود صورت می گیرد که دقیقاً متوجه چگونگی انجام آن نمی شویم. با این حال باید توجه داشت که بدون توانایی در شناسایی مشکلات دستیابی به راه حل های کارآمد، زندگی روزانه ما فلج خواهد بود (نوری،موتابی،1385)..

مهارت حل مساله فرآیندی شناختی – رفتاری است که افراد به وسیله آن راهبردهای مؤثر مقابله با موقعیت مساله ساز در زندگی را کشف و شناسایی می کند (کسیدی و لانگ[1]، 1996 ) .

کنار آمدرن و سازگاری موفقیت آمیز با محیط اجتماعی مستلزم مجموعه ای از مهارتهای حل مساله بین فردی و سازگاری موفقیت آمیز با محیط اجتماعی مستلزم مجموعه ای از مهارتهای حل مساله بین فردی است. مهارتهای حل مساله به صورت مستقیم به مساله سازگاری مربوط می شود. از طرف دیگر، نقض در مهارتهای حل مساله منجر به اختلاف های گوناگونی از جمله افسردگی، نابسامانی، مشکلات مربوط به ازدواج و تربیت فرزند و روابط نامناسب و نا درست بین فردی می گردد ( کسیدی و لانگ، 1996 ) .

[1] Cussidy & Long

عوامل موثر بر رشد خودپنداره

چند عامل بر افزایش خودپندارۀ دانش­آموزان در مدرسه پیشنهاد شده­است:

1-عامل اصلی ایجاد محیطی حمایت­گرو محبت­آمیز با مرزهای مشخص است، محیطی که نه تنها در مدرسه بلکه در خانه نیز برای بهبود خودپندار، مفید است (کوپر اسمیت، فلدمن، 1976).

2-عامل دیگر مسئولیت دادن به دانش­آموزان است که به افزایش توازن شخصی که عزت­نفس را بالا می­برد کمک می­کند. باید به دانش­آموزان فرصت انتخاب داده­شود و این امکان برای آنها فراهم آید که فعالانه در دروس شرکت کنند. باید به دانش­آموزان خردسال مسئولیت کارهای کوچک داده­شود مثل تمیز نگه داشتن کلاس، پاک کردن تابلو و غیره. در حالی که دانش­آموزان بزرگتر باید به صورت فعال در وضع مقررات کلامی مشارکت داده­شوند. معلم باید حامی دانش­آموز بوده و شرایطی به وجود بیاورد که در آن به مشارکت دانش آموزان بها داده­شود. (پورکی،1378به نقل از نادری 1392).

3-فعالیت پیشنهادی دیگر گفتگوی مثبت با خود است فرض بر این است که واداشتن کودکان به گفتگوی درونی با خود و گفتن چیزهایی به خود مثل امروز من قصد دارم در درس­هایم خوب کار کنم، عزت­نفس را بهبود می­بخشید.

این فعالیت بر پایه این نظریه روان­شناختی قرار دارد که آنچه به صورت درونی برای خود تکرار می­کنیم می­تواند به حالتهای روانی و باورهای ما اثر بگذارد (مسگری برزی، 1388).

4-و بالاخره اینکه دانش­آموزان به خوبی می­توانند از طریق تعامل کلامی درباره­ی توان و شایستگی خود قضاوت کنند. پس مؤثرترین کاری که در زمینۀ خودپنداره دانش­آموزان می­توان انجام داد مطمئن شدن از این موضوع است که دانش­آموزان فرصتی برای تجربه موفقیت داشته­باشند (کووپنتکتون و بیری[1] ، 1976 ، نان و پاریش[2] ، 1992 به نقل از عسگری برزی 1388).

2-3-6اهمیت خودپنداره

در واقع یک دانش­آموز هنگام ترک مدرسه باید دارای اعتماد به خود، خوش­بینی، عزت نفس بالا و تعهد به رشد و تعالی فردی در زندگی خود در حیطه­های خانوادگی، اجتماعی و شغلی باشد. می­توان گفت عنصر اصلی ارتقاء خودپنداره بر این فرضیه استوار است که خودپندارۀ بالا با احساس ارزش خود و پذیرش خود همراه است.

محققانی مانند مزلو (1954) و کوپر اسمیت (1967)، شکل­گیری خود­پندارۀ مثبت را برای شخصیت و سازگاری اجتماعی امری ضروری دانسته­اند (تریسی[3]، 2002). گراس[4](1993) نیز بیان داشته­است که اگر کودکی از نظر عقلانی نابغه است، سطح عملکرد بالایی ندارد، ممکن است یکی از دلایل این امر عدم حمایت توانایی­های شناختی وی به وسیله سطح مناسب خودپنداره یا ارزشی خود است. (چیسور[5]، 2004). کارل راجرز[6] (1951) به قدرت خودپنداره و نقش مهم آن در نگهداری شخصیت و یگانگی آن پی برد و معتقد است افراد بر اساس تصوری که از خود دارند رفتار می­کنند در واقع سازگاری اجتماعی انسان نیز بازتابی از خودپندارۀ وی تلقی می­شود. (سلیمی، 1386). خودپندارۀ مثبت نه تنها به خودی خود یک عامل ارزشمند محسوب می­شود بلکه عوامل روان­شناختی و رفتاری دیگر را نیز تحت تأثیر قرار می­دهد. به نظر می­رسد که چگونگی نگرش فرد نسبت به خود و توانایی­های خویشتن در عرصه­های مختلف تحصیلی، شغلی، خانوادگی، اجتماعی و رفتاری نمود می­یابد و میزان رضایتمندی از زندگی و سلامت جسمانی و روانی انسان را تغییر می­دهد (مجازی دلفارد، 1386).

خودپنداره چهارچوب و منبع اصلی فرد است که همه چیز از طریق آن قابل مشاهده است، خود پنداره چهار چوبی ایجاد می­کند که بر چگونگی پردازش اطلاعات در مورد اجتماع و خود (یعنی انگیزه ها، حالات هیجانی، خود ارزیابی­ها و توانایی­ها) تأثیر می­گذارد (بیرن، 1984). خودپنداره نقش بسیار مهمی بر روی ادراک فرد از رفتارهایش، احساساتش و پاسخ دادن­هایش به محیط دارد، افراد تلاش می­کنند در مسیرهای هماهنگ با خودپنداره­شان رفتار کنند. (پورکی، 1378به نقل از نادری 1392).

2-3-7 اجزا و عناصر خودپنداره

به اعتقاد روزنبرگ[7]، کاپلان[8] (1985) یک خودپندارۀ خوب شامل اجزا و عناصر گوناگونی است که عبارتند از :

1-عزت­نفس : از عزت نفس به عنوان یک نیروی انگیزشی قوی نام برده می­شود، این نیروی انگیزشی براساس یک نیاز انسانی به احساس ارزشمند بودن و داشتن خود ارزیابی مثبت قرار دارد و این به معنای داشتن احساس برتری و مافوق دیگران بودن[9]، احساس کامل بودن[10]، احساس خود بسندگی و شایستگی کردن[11] نیست بلکه به معنای یک نوع پذیرش خود[12] یا دوست داشتن خود[13] است. (آوانز[14] و همکاران، 1992 به نقل از نصیری، 1377).

2-اهمیت داشتن : یکی دیگر از اجزای تشکیل دهندۀ خودپنداره است که زیاد مورد توجه و تحقیق قرار نگرفته است، منظور از اهمیت داشتن احساس فرد راجع به میزان پذیرش توسط دیگران و به حساب آوردنش می­شود. نوجوانانی که فکر می­کنند برای دیگران اهمیتی ندارند و مهم نیستند به شدت افسرده، ناشاد و غمناک­اند و حالت عاطفی ناخوشایندی از خود نشان می­دهند. (همان)

3­- هسته کنترل[15]: سومین بعد تشکیل دهندۀ خودپنداره است و منظور از آن انتظاراتی است که فرد از کنترل کننده­های دورنی و بیرونی دارد که باندورا[16] (1977) به این حالت خودبسندگی[17] و دکارم[18] (1968) به آن علت­یابی شخصی[19] می­گویند.

علی­رغم تفاوت­های موجود در دیدگاههای صاحب نظران و اهل فن در مورد هستۀ کنترل، تعریفی که از آن به عمل آمده­است این است که فرد تا چه اندازه علت بروز رفتارهایش را به عنوان داخلی یا خارجی نسبت می­دهد. به اعتقاد روزنبرگ (1985) هستۀ کنترل در طول دورۀ نوجوانی ثابت می­ماند و با متغییرهایی چون اضطراب[20]، غیر منطقی بودن[21]، و تکانشی بودن[22]، از خود بیگانگی[23]، افسردگی و عزت­نفس پایین ارتباط دارد.

4-آسیب پذیری[24]: خودپنداره هم چنین شامل میزان حساسیت فرد به انتقادات و تعبیر و تفسیرهای منفی دیگران نسبت به خودش نیز است. حساسیت بیش از حد[25]، زودرنجی[26] و خصوصیاتی از این قبیل از مشخصه­های کودکان و نوجوانان آسیب­پذیر است، وقتی این قبیل افراد عزت­نفس­شان مورد تهدید واقع می­گردد بسیار حساس و زودرنج می­گردند رفتارهای منفی دیگری چون عدم توانایی در کنترل خود، برخوردهای نامناسب، پرخاشگری، قضاوت نادرست و ناعادلانه در آن دیده می­شود که در نهایت به شرمساری و احساس گناه در آن منتهی می­گردد.

طبق مدارک تحقیقاتی موجود بین حساسیت و آسیب پذیری با عزت­نفس رابطۀ منفی وجود دارد اما با اضطراب و افسردگی رابطه مثبت دارد.

[1]. Kovintekton & byri

[2]. Nan & Parish

[3]. Tracey

[4]. Grass

[5]. Chessor

[6]. Carlrogers

[7]. Rosenberg

[8] Kaplan

[9]. Feeling of supdiority

[10]. Feeling of perfection

[11].Feel competence

[12].Self acceptance

[13]. Apersonal linking for oneself

[14]. Arans

[15]. Locus of control

[16]. Bandera

[17]. Self – efficacy

[18]. Dekarm

[19]. Personl causality

[20]. Anxiety

[21]. Irritability

[22]. Impulsivity

[23]. Alientation

[24]. Vulnerability

[25]. Hypersensitivity

[26] .touchiness

سه نوع از شایع ترین فوبی ساده را معرفی می کنیم:

الف- فوبی از حیوانات

این فوبی ها بیشتر از هر نوع دیگر فوبی مطالعه شده اند. تقریباً همیشه در کودکی و غالباً قبل از هفت سالگی شروع می شود. قبل از بلوغ معمولاً فروکش می کنند ، اما بسیاری از افراد حتی در سنین پس از بلوغ نیز دچار این فوبی هستند و گاهی حتی تا لب گور دامن گیر آنهاست. ترس از حیوانات به ندرت به عنوان شکایات عمده نیز روانپزشکان نیز مطرح      می شود. میزان شیوع آنها در جمعیت کلی ، نامعلوم است . اکثر کسانی که از حیوانات     می ترسند ، در واقع نسبت به نوع خاصی از آنها فوبیک هستند ؛ مثل گربه ، سگ ، اسب ، سایر حیوانات اهلی و حیوانات وحشی مثل خفاش.

بسیاری از مردم بطور جدی از کرم ، موش ، عنکبوت و مار می ترسند ، اما این ترس به آسانی کنترل می شود و این افراد حتی از احتمال رویارویی با این حیوانات اجتناب         نمی کنند. گاهی فوبی مربوط به خصوصیتی از حیوان مثلاً پرهای او می شود. ترس از حشراتی مثل عنکبوت قابل توجه است .

فوبی از حیوانات تقریباً همیشه از دوران کودکی شروع می شود ، فوبی از حیونات اگر در بزرگسالی شروع شود معمولاً شوم تر است و از وقوع افسردگی (( اساسی)) و یا یک اختلال جدی حکایت می کند . به عبارت دیگر ، فوبی از حیوانات ، (( سن خطر)) خاص دارد و گر شخص تا 12 سالگی دچار آن نشود احتمالاً ابتلا بعدی به آن کم است.

 

نکات دیگر در مورد فوبی از حیوان:

1-تا سن بلوغ احتمال ابتلای دختر و پسر به فوبی از حیوانات برابر است ؛ اما پس از آن دخترها بیشتر از پسرها در معرض ابتلا هستند .

2-برعکس اکثر اختلالات روانپزشکی ، فوبی از حیوانات ، زمینه خانوادگی از نسلی به نسل دیگر را نشان نمی دهد.

3-گاهی ترس از حیوانات با حادثه ای خاص ارتباط پیدا می کند. پدری کودکان خود را به تماشای قرق شدن بچه گربه ای فرا می خواند ، و حداقل یکی از آنها میل شدید به اجتناب از بچه گربه ها پیدا می کند .

اکثر فوبی از حیوانات ، مثل اکثر فوبی ها به طور کلی ، ظاهراً با حوادث استرس آمیز ارتباطی ندارند.

در شهر ، امکان انتخاب حیوان به عنوان موضوع فوبیک چندان وسیع نیست . اسب ، سگ ، گربه و به ندرت پرندگان ، حیواناتی هستند که در کودکان فوبیک ایجاد می کنند ، ترس از حیوانات ریز ( حشرات ) مثل ساس یا پروانه نیز به وفور چشمگیری مشاهده می گردد. گاهی حیواناتی که کودک با کتابهای مصور یا داستانهای خیالی آنها شناخته است ، موضوع نگرانی بی مورد و بی حد کودک می شود که خود را به صورت فوبی ظاهر می سازد . به ندرت می توان دریافت که چنین راه غیر عادی برای اضطراب چگونه پدید آمده است.

در بین تمام انواع فوبی مبتلایان به فوبی از حیوانات احتملاً بهترین واکنش را و انواع رفتار درکمانی خصوصاً (حساسیت زدایی) نشان می دهد .

ب-فوبی از جاهای بلند

ترس از جاهای بلند در واقع ترس از سقوط است که گاهی کاملاً غیر واقع بینانه است گاهی فاصله شخص با زمین کمتر از آن است که در صورت سقوط احتمالی آسیب ببیند و یا میزان حفاظت در محیط آنقدر است که سقوط را غیر ممکن می سازد با وجود این ترس را با هیچ میزان از منطق و عقل نیم توان کنار زد.

ریشه آن در یک غریزه بنیادی است مانند ترس از لبه پرتگاه و پس کشیدن از آن .

بعضی از مبتلایان قادر نیستند از یک ردیف پلکان که از اطراف آن فضای باز دیده می شود ، پایین بیایند . بعضی ها توانایی نگاه کردن از پنجره طبقه ، دوم به بالای ساختمان را ندارند ؛ به خصوص اگر پنجره از کف اتاق تا سقف ادامه داشته باشد. برخی قادر نیستند از روی پل ، پیاده عبور کنند در حالی که با اتومبیل هیچ نگرانی برای عبور از روی پل ندارند.

ج-فوبی از بیماری

همه ما از بیماری می ترسیم ؛ هرچند ممکن است بعضی بپذیرند و این هراس را نشان ندهند . وجود لکه هایی روی پوست و سرفه های مکرر شاید مهم نباشد ، اما چگونه می توان مطمئن شد که خطری وجود ندارد عده ای از مردم به محض مشاهده نگران می شوند و منتظر        می مانند تا ناراحتی خود به خود از بین برود و معمولاً هم می رود . اما عده ای از مردم خود خوری می کنند و حتی پس از آنکه لکه ها ناپدید شدند و سرفه ها از بین رفتند ، دچار ترس مبرم ، مفرط و غیر منطقی می گردن یعنی دچار یک نوع فوبی .

ترس از بیماری با گذشت زمان تغییر می کند .

سرفه کردن امری عادی است ؛ زمانی این سرفه ها ، (( ترس بیمرای سل )) را بوجود       می آورد و تازمانی که درمانی برای این بیماری پیدا نشد مردم دست از خیال بافی در مورد سل برنداشتند . امروزه فوبی از سرطان در راس فوبی از بیماریهاست و ترس از بیماری قلبی پس از آن ، و همین اندازه اهمیت دارد . مبتلایان به (( فوبی از بیماری)) ، از این پزشک به آن پزشک و از این آزماییگاه می روند و مهم نیست که اولی چقدر اطمینان بدهد و جواب دومی چقدر منفی باشد؛ به هر حال بیمار قانع بشو نیست . مخصوصا بیمار اطمینان دادن زیاد از جانب پزشک را هشدار تلقی می کند.

جالب است بدانیم که ترس از بیماری اگر هم بیماریایجاد نکند ، علائم آن را بوجود         می آورد.

افراد مبتلا (( فوبی از بیماری )) غالباً دوستان و لستگانی را می شناسد که مبتلا به همان بیماری آزاردهنده او بودند.

احتمالا این دلیل است برای انتخاب یک بیماری خاص به عنوان فوبیک توسط بیمار اما ربطی به شدت و دوام آن ندارد .

عده مبتلایان به ((فوبی از بیماری )) در بین مردها بیشتر از زنهاست در عوض زنها هم بیشتر (( خود بیمار انگار)) هستند . (( فوبی از بیماری )) را باید از (( هزیانها نیز تفکیک      نمود .))

هم فوبی و هم هزیان ، هر دو عقاید باطل و ثابتی هستند . معهذا ، به بیمار هزیانی باطل بودن عقیده خود را تشخیص نمی دهد . بیمار فوبیک مسخره بودن فکر خود را تشخیص می دهد اما در هر حال ، وحشت هم سر جای خودش است .

فوبی های ساده علائم منفردی هستند و در افرادی که از همه لحاظ سالم هستند ظاهر        می گردد.

از لحاظ شیوع حدود 15 تا 30 درصد فوبی های ساده ای که روانپزشکان می بینند (( فوبی از بیماری )) هستند .

استرس نوجوانی

شیوع مشکلات مرتبط با استرس ، در میان نوجوانان در طول پانزده سال اخیر افزایش قابل توجهی داشته است ( الکایند[1]، 1984) . بیکاری جوانان در بسیاری از جوامع روبه افزایش است همانگونه که تغییرات و از هم گسیختگی خانواده ها ، رقابت برای موقعیت های بالاتر در فضای محدود شغلی وغیره نیز روندی فزاینده دارد .

از دید الکایند ، افزایش استرس نوجوانان ، با آمار فزاینده خودکشی نوجوانان در خلال 20 ساله اخیر حمایت می‌شود . شیوع مشکلات نوجوانان معمولاً با عواملی همچون بیگانگی از خانواده ، سوءاستفاده ( جسمی ، روانی ) والدین ، سطح تحصیلات پایین و فرصت های شغلی محدود درارتباط است . نوجوانان باید درمورد رشته ی تحصیلی و مشاغل مربوط به آن تصمیمات مهم زندگی شان را اتخاذ کنند .علاوه بر آن ، قبل از آمادگی لازم برای پذیرش نقش والدی، اغلب برای این دوره تصمیم می‌گیرند. افزایش شیوع اختلالات خورد وخوراک، همچون بی اشتهایی عصبی[2] درمیان دختران نوجوانی که در خانواده هایی با مشخصه تنش ، سردرگمی ، درگیری ، بیش حمایت گری ، انعطاف ناپذیری و عدم حل کشمکش زندگی می‌کنند ، وجود دارد ( لارسون[3]، 1991 ) پرخوری روانی شیوعی در حدود 4/6 % درمیان دختران دبیرستانی طبقه متوسط داشته است ( بنت[4] و همکاران ، 1991 ). شواهد دیگر براسترس نوجوانی در شیوع افسردگی دیده می‌شود . اهر نبرگ[5] و همکاران ، 1990 ) از پرسشنامه افسردگی بک[6] ( BDI بک و همکاران ، 1961 ) برای شناسایی نوجوانان افسرده از نمونه ای شامل 366 نوجوان 19 ـ 13 ساله حاضر در 4 دبیرستان و نکوور استفاده کردند ، آنها دریافتند که 1/70% آنها غیر افسرده ، 19 % افسردگی خفیف ، و 8/10 % به افسردگی بالینی مبتلا هستند . شیوع افسردگی خفیف و بالینی در میان آزمودنی های دختر ( به ترتیب 4/25 و 4/14 % ) به طور قابل توجهی بالاتر از آزمودنیهای پسر بود . این یافته ها مشابه با یافته های راتر[7] ( 1986 ) درانگلستان است. ( تقریبا ًیک سوم از آزمودنیهای این نمونه افسردگی خفیف یا بالینی داشتند).

ارتقای خودکارآمدی[8] یا باور به تواناییهای خود در مقابله با استرس ارزش قابل ملاحظه ای دارد . شوارزر[9] و شوارزر ( 1982 ) تاکید می‌کنند دانش آموزانی که احساس اطمینان دارند ، نیازهای تحصیلی را پراسترس قلمداد نمی‌کنند ، بلکه آنها را چالش گونه می بینند . دانش آموزان دچار خودکار آمدی پایین یا کسانی که به دنبال مواجه با تکالیف درسی انتظاراتی دال برمورد تهدید واقع شدن دارند ، با سطوح بالای اضطراب پاسخ خواهند داد ( زیدنر[10]، 1990 به نقل از فراید نبرگ ، 1997 )

بدنه محکمی از شواهد در حمایت از این باور که سبک اسنادی چگونگی پاسخ یک فرد به رویداد های زندگی را تحت تاثیر قرار می‌دهد ، وجود دارد (راتر ، 1983 ) . بطور مثال ، بین خودکارآمدی و افسردگی رابطه منفی وجود دارد ( اهرنبربرگ و همکاران ، 1991 کامیونین[11]، 1989 )‌. آن جوانانی که احساس می‌کنند می‌توانند از عهده نیازهای وارده از طرف مدرسه برآیند ، به احتمال کمی دچار افسردگی می شوند . نظریه خودکار آمدی که قطعاً برمبنای نظریه یادگیری اجتماعی و نظریه جایگاه مهار قرار دارد، براین باور است افرادی که معتقدند کنترل دقیقی روی عوامل مهم زندگی شان بکار می‌گیرند طبق این باور عمل می‌کنند و احساس می‌کنند قادرند با نیازهای که به آنها وارد می‌شود دست و پنجه نرم کنند .در عوض باور به تواناییهای خودفرد از طریق مشاهده اعمال حیاتی دیگران و پاسخهایی که از آنها سر می زند ، آموخته می‌شود ( فراید نبرگ ، 1997 ) .

2-6-1- تأثیر محیط

موقعیت های محیطی دوره نوجوانی می‌توانند به چهار فضای عمده طبقه بندی شوند. مدرسه، خانه ، گروه همسال و جامعه گسترده تری با ویژگی های خاص خود . محیط مدرسه تاثیر مهمی را اعمال می‌کند ، جایی که دارای ویژگیهایی برمبنای نوع مدرسه . مکان آن ، ساختار وبرنامه درسی ارائه شده می‌باشد . محیط خانه و روابط خانوادگی نیز تاثیرگذار هستند . تاثیر والدین ، تعداد و خصوصیات خواهر و برادرها و محیط کلی منزل همگی بخش هایی از این تاثیر هستند . علاوه بر خصوصیات محیطی این مولفه ، هم برمفهوم جامعه محلی و هم جامعه بزرگ جهانی تاثیر حیاتی دارد .

تغییر تکنولوژی وافزایش جمعیت فرصت های نوجوان را برای یافتن شغلی مهم در دنیای اطراف محدود کرده است . در ممالک توسعه یافته فشار وارده بر نوجوانان نسبت به آنچه که در گذشته نیاز داشتند افزایش یافته تا آنها را برای کسب رتبه های تحصیلی در مدرسه حفظ نموده و به استانداردهای عالی تر تحصیلاتی برسانند . از آنها انتظار می رود تا با همسالانشان برای کسب رتبه های تحصیلی به رقابت پرداخته تا به شغل یا تحصیلات بالاتری دست یابند .

تاثیر گروه همسالان نیز در تعیین استرس نوجوانی مهم است . ابتدای نوجوانی دوره آسیب پذیری به حذف شدن از گروه همسال است و بنایی بر پایه گروه بندی وتعصب جمعی دارد . نوجوان زمانی دچار شوک می‌شود که می بیند اعتماد ، وفاداری و دست و دل بازی متقابل نیست . کلمن[12] ( 1987 )  گروه همسال را به عنوان یکی از منابع بالقوه وسیع تعارض در ارزشها و ایده آلها معرفی می‌کند .

به عنوان بخشی از مطالعه کیفی بزرگی که تمرکزش بر دانش آموزان است و معتقد ند آنها درخلال گذر از این فضاهای اجتماعی فرهنگی لازم است دنیاها و سازگاریهای متعددی داشته باشند ، فلان[13] و همکاران (‌1994 ) به توصیف موقعیت ها و شرایط دانش آموزان در فضاهای خانوادگی ، همسالان و مدرسه می پردازد که چگونه این فضاها با فشاری سازنده ، و استرسی موثر موجب تغییر توجه و علاقه دانش آموزان ازمدرسه می شوند . 55 دانش آموز متفاوت از نظر نژادی و پایه تحصیلی در طی دوره ای 2 ساله و در 4 موقعیت مورد مصاحبه قرار گرفتند ، دراین مصاحبه ها دانش آموزان طیف گسترده ای از فشارهایی که از زندگی آنها در مدرسه ناشی می شد اشاره کردند : از جمله استرس پیرامون پایه های تحصیلی ، نگرانی در مورد تکالیف ، مشکلاتی که با برخی معلمین خاص داشتند ، دشواری در درک مطالب درسی ، جدایی در کلاسها و نگرانیهای کلی و دلمشغولیهایی درباب آینده ، موضوعاتی بودند که بطور معمول  خاطرنشان کردند . فراوانترین  فشاری که  دانش آموزان  در این مطالعه  عنوان کرده اند

(78% ) استرس ناشی ازخانواده بود که والدین شان برای  موفقیت در مدرسه جهت ارتقا درمقاطع تحصیلی ، انجام تکالیف درسی وحداقل ، توجه به درس و حضور در مدرسه بر آنها تحمیل می‌کردند . دانش آموزان احساس می‌کردند در مقایسه با فشار و کشمکشی که دائماً با آن مواجهند تنها وقتی با دوستانشان هستند ، می‌توانند خودشان باشند .

بخشی از انتظارات والدین ، فشارهای اجتماعی برای موفقیت تحصیلی و محیط مدرسه می‌توانند فشارهایی را بر نوجوانان بویژه برکسانی که خود کار آمدی پایین دارند ، وارد آورد گذر از امنیت نسبی دوره دبستان یا دوره راهنمایی به دبیرستان ، تاثیری قطعی در این استرس دارد . نیازهای فزاینده تحصیلی و فشارهای گروه همسال ، تغییرات مرتبط با دوره بلوغ ، معلمین متعدد و احساس ناشناختگی در مدرسه ای بزرگتر ا ز ویژگی های این دوره است . در برخی مکان ها ممکن است قلدری ، بی قانونی ، رواج دزدی ، فعالیت جنسی ، شیوع و سوء مصرف مواد مخدر وجود داشته باشد . این فشارها می‌توانند آسیب های روانشناختی به نوجوانانی که قادر به کنار آیی نیستند، ‌یعنی دچار کاهش شدید عزت نفس ، افت شدید انگیزشی وافت پیشرفت تحصیلی هستند را وارد آورد ( الکایند ، 1984 ص 3 ـ 182 ) . این دیدگاه که تحصیل منبع عظیمی از استرس را در زندگی نوجوان تشکیل می‌دهد ،با مطالعاتی در کانادا ، سنگاپور ، هنگ کنگ ، بار بادوس ، ایتالیا و ژاپن به اثبات رسید ( مانش[14] ، وامپلر[15]، 1993 ، باونس[16] و هوکاد[17] ، 1992 ، کول[18] و ساپ[19] 1988 به نقل از فراید نبرگ 1997). تغییر در ساختار خانواده، جدایی والدین، طلاق، خانواده های تک والدی ، والد شدن در دوره نوجوانی و والدین دو شغله برای کودکان ونوجوانانی که بسرعت در حال رشدند ، فشار آور است . این عوامل تهدیدی برای ثبات محیط کودکان تلقی شده و سبب صرف وقت کمتر والدین جهت تربیت آنها می‌گردد (‌الکایند ،  a1984  ،‌الکایند، 1988 ) از کودکانی سخن می گوید که بسیار سریع و بسیار زود رشد می‌کنند ودر حالیکه دیگر محققین همچون وینینگر[20] ( 1990 ) نیز در مورد کودکانی حرف می زند که نشان از رشد سریع دارند .

درخانواده چه اتفاقی می افتد که در گذر ازاین دوره به مرحله بزرگسالی اهمیتی اساسی دارد. بطور مثال عزت نفس نوجوانان همبستگی مثبتی با علاقمندی و تشویق والدین دارد . این حقیقت که والدینی که ممکن است در بحران میانسالی باشند خود به عنوان عامل مهمی، می‌توانند دراسترس نوجوانانی سهیم باشند (پیترسون،1988) .طلاق آسیب پذیری کودکان را افزایش می‌دهد . درمقایسه با یک رویداد منفرد غیر پیچیده ، طلاق مراحل گوناگونی دارد : ناهماهنگی خانواده ، جدایی خانواده تک والدی ، خانواده تک والدی و هماهنگی با نیمی از خواهر و برادرها در خانه . همه این مراحل به شکلی اثر گذار بوده و می‌توانند سبب از هم گسیختگی و دسترسی شوند (فرایدنبرگ ، 1997 ) .

[1] . Elkind

[2] . anorexia nervosa

[3] . Larson

[4]  Bennett

[5] . Ehrenberg

[6] . Beck

[7] . Ruther

[8] . self efficacy

[9] . Schwarzer

[10] . Zeidner

[11] . Comunian

[12] . Coleman

[13] . Phelan

[14] . Musch

[15] . Wampler

[16] . Bauwens

[17] . Houcade

[18] . Cole

[19] . Sapp

[20] . Weininger

تمامی اسکنرها به یک شکل ساخته نشده‎اند. حتی اگر شما آخرین مدل موجود در بازار را خریداری کنید، ممکن است به درد کاری که بخواهید نخورد، وقت خود را هدر دهید، نتایج غیر مطلوبی با آن بگیرید و در پایان روزی که آن را خریده‎اید، نفرین کنید.

چرا نوع اسکنر مهم است؟

درست است، تمامی اسکنرها یک کار را انجام می‎دهند یعنی: آن‎ها از ترکیبی از آینه‎ها، شیشه، یک منبع نوری، یک چیپ CCD (درست نظیر چیزی که در دوربین دیجیتال خود دارید) و ترکیبی از تعدادی تسمه، موتور و غلتک برای حرکت دادن سند و یا قطعات اسکنر به اطراف برای در بر گرفتن کاغذهای شما یا تصاویر در کل مجموعه‎شان، استفاده می‎کنند.

ولی در حین این‎که تمامی آن‎ها به ثبت تصاویر از کاغذ مشغول هستند، شیوه‎ی انجام این کار توسط آن‎ها، کیفیت کارشان و مقدار تلاشی که باید صرف بارگذاری و اسکن هر سند یا عکس کنید بین مدل‎های مختلف تا حد زیادی متفاوت است.

بسته به موادی که باید اسکن کنید و دفعاتی که باید به این امر بپردازید، تفاوت بین خریدن اسکنر مناسب و اسکنر غیر مناسب نظیر تفاوت بین “من عاشق این ابزار هستم! یک دکمه را فشار می‎دهم و کارم تمام می‎شود!” و ” من قبول خواهم کرد، در پشت کمد دفترم یک اسکنر قدیمی و یک جعبه از چیزهایی است که باید اسکن کنم…” است.

با در نظر گیری این تشبیه، نگاهی به 4 نوع اسکنری که در فروشگاه قطعات کامپیوتری پیدا می‎شوند، می‎اندازیم و نحوه‎ی تطبیق عملکرد آن‎ها با نیازهای شما (یا عدم رعایت نیازهای شما) را بررسی می‎کنیم.

شناسایی اسکنر مناسب برای نیازهایتان

اسکنرهای موجود در بازار مخصوص مصرف‎کنندگان در 4 دسته‎ی اصلی قرار می‎گیرد: اسکنرهای تخت، اسکنرهای sheet-fed، اسکنرهای پرتابل و اسکنرهای ترکیبی. ما هر اسکنر را بررسی کرده و بهترین جنبه‎های کارکرد هر کدام و مواردی که باید هنگام خرید در نظر داشته باشید را مطرح می‎کنیم.

اسکنرهای تخت: دوست یکسان عکاسان و کاربران عادی

زمانی که اکثر افراد خرید یک اسکنر را در ذهن دارند، اسکنر تخت را متصور می‎شوند، یک ابزار خانگی و اداری متداول که شبیه این است که انگار فردی قسمت بالایی یک دستگاه فوتوکپی را برداشته است. در این اسکنر، که نام خود را از صفحه‎ی شیشه‎ای تخت و بزرگ خود می‎گیرد، شما اسناد خود را قرار می‎دهید، در را بسته و آن‎ها را اسکن می‎کنید.

به سادگی، اسکنرهای تخت بهترین ابزار برای افرادی هستند که به طور مداوم به صورت ویژه و حرفه‎ای اسکن نمی‎کنند. شما می‎توانید به سادگی هرچه تمام‎تر با اسکنر تخت تصاویر خود یا سندی که نیاز دارید را اسکن و برای رئیس خود ایمیل کنید.

اسکنرهای تخت، به لطف اندازه‎ای که دارند، نیازی به کوچک‎‌کردن اجزاء یا برش دادن هرگونه گوشه‎ای ندارند؛ بنابراین، آن‎ها معمولا بالاترین رزولوشنی که در بازار اسکنرهای مصرف‎کننده دیده می‎شود را در اختیار دارند. رزولوشن در آن‎ها بر حسب DPI (نقطه در اینچ) بیان می‎شود، به نحوی که شرکت‎های مختلف DPI بسیار بالایی را برای اسکنرهای تخت، معمولا 2000 DPI یا بیشتر، تبلیغ می‎کنند. عملا، هر چیزی در 600 DPI یا بالاتر برای اسکن کردن هر چیزی از هنرهای زیبا گرفته یا تصویری که دوست دارید اندازه‎ی بزرگ‎تر آن‎ها را داشته باشید، کاملا مناسب است. این قضیه چیزی نیست که در رابطه با آن نگران باشید چون حتی اسکنرهای تخت ارزان 50 تا 70 دلاری هم آن‎قدر رزولوشن دارند که تصاویر شما را در کیفیت تولید عالی 1:1 اسکن کنند یا تصاویر کوچک‎تر شما را به اندازه‎های بزرگ‎تر برای جا گرفتن در قاب‎های بزرگ‎تر در آورند.
پیشرفت‎های صورت گرفته در فن‎آوری اسکنرها باعث شده است تا هرگونه اسکنر تخت برند مشهوری، نظیر کانن یا اپسون، بهترین گزینه برای کاربران کم مصرفی باشد که خواهان ابزاری هستند که برای اسکن کردن یک جعبه‎ی کوچک پر از تصاویر قدیمی و کارهای اسکن سبک اداری و کاغذی، کامل است.

از جنبه‎ی اقتصادی هم نگاه کنیم، مدل‎هایی نظیر Canon LiDE120 (با قیمتی برابر با 70 دلار) دارای قابلیت‎های پایه‎ای نظیر اسکن کردن به دنبال فشار دادن دکمه و نرم‎افزاری که با اپلیکیشن‎هایی نظیر Evernote و دراپ‎باکس یکپارچه شود (به منظور خودکار سازی به ترتیب بایگانی و آپلود کردن فایل‎ها)، است. این اسکنر بالاترین رزولوشن موجود در این دسته از اسکنرها را ارائه نمی‎دهد ولی رزولوشن خروجی برای 99 درصد کاربران که حتی متوجه‎ی چیزی که وجود ندارد، نخواهند شد، کافی است.

در رابطه با مدل‎های گران‎قیمت‎تر می‎توان به اسکنرهای تخت خانگی نظیر اسکنر بسیار عالی Epson V600 (با قیمتی برابر با 199 دلار) اشاره کرد. V600 نه تنها به نسبت برادر ارزان‎قیمت‎تر خود سه برابر رزولوشن بیشتری دارد بلکه قابلیت‎های اضافی‎ هم در آن دیده می‎شود که توجه خاص عکاسان و افرادی را که به بایگانی کردن تصاویر قدیمی خانگی می‎پردازند به خود جلب می‎کند یعنی: می‎تواند به لطف نور پشتی که در آن قرار گرفته است به اسکن اسلایدها و فیلم‎ها بپردازد. اگر شما فردی هستید که به امر بایگانی و آرشیو خاطرات قدیمی در خانواده می‎پردازید، یک مدل همه کاره‎ی قوی نظیر V600 بهترین گزینه‎ی پیش رو است.

اسکنرهای Sheet-fed: دستیاری که خواهان داشتن آن در اداره هستید

با آن‎که اسکنر تخت ممکن است بهترین گزینه‎ی پیش‎رو برای افرادی باشد که از هرکاری اندکی انجام می‎دهند ولی اگر حجم اسکن روزانه‎ی شما بسیار زیاد است، این نوع اسکنر ابزار فوق‎العاده دردآوری می‎تواند باشند.

اگر به دنبال این هستید که اداره‎ای داشته باشید که در آن کاغذها جایی ندارند و تمامی اسناد شما در کامپیوترتان اسکن شده باشند و هم‎چنین می‎خواهید مقدار زیادی از کاغذها را که از سالیان قبل بر روی هم جمع شده‎اند اسکن کنید، بدون شک نیاز به یک اسکنر نوع sheet-fed نیاز دارید. اسکن کردن حتی یک دسته اسناد مالیاتی از سالیان قبل با اسکنر تخت کار آزار‎دهنده‎ای است چه برسد به اسکن کردن جعبه‎ای از اسنادی که سالیان سال روی هم تلنبار شده‎اند که می‎تواند نظیر عذابی دائمی باشد.
اسکنرهای sheet-fed باعث می‎شوند که اسکن کردن انبوهی از کاغذها با قرار دادن اسناد داخل اسکنر به سادگی صورت گیرد، انگاری یک بخش تغذیه‎ی کاغذ در بالای دستگاه کپی شما قرار گرفته است که می‎تواند کل اسناد شما را ببلعد و بعد از انجام کار آن را به بیرون پرت کند!

به هنگام خرید این نوع اسکنر، شما به دنبال رزولوشن بالا نیستید، بلکه مواردی نظیر قابلیت اعتماد، سرعت و سادگی استفاده را در نظر خواهید داشت. شما خواهان اسکنری هستید که سریع اسکن کند، به دنبال کار زیاد فرسوده نشود و به سادگی با تعداد زیاد یا کمی کاغذ بارگذاری شود.

باید اشاره کرد که شاخص طلایی اسکنر رو میزی sheef-fed، سری اسکنرهای ScanSnap فوجیستو است. فوجیستو اسکنرهای رو میزی sheet-fed می‎ساخت که همگان در ده سال قبل خواهان آن بودند و آن‎ها هنوز در حال انجام این کار هستند. مدل برتر فعلی آن‎ها- هم از نظر نقدها و هم قابلیت‎ها- ScanSnap iX500(با قیمتی برابر با 414 دلار) است. با اسکنری روبرو هستیم که شاه این نوع اسکنرها به شمار می‎رود و ترکیبی از سرعت، گرفتن اسکن از دو طرف، ساخت بادوام و سادگی استفاده را در خود جمع کرده است تا در سایتی همچون آمازون با در اختیار داشتن 3600 نقد امتیاز متوسط 4.5 از 5 را داشته باشد.

اگر قیمت آن کمی برای شما بالا است، ولی هم‎چنان نیاز به یک اسکنر Sheet-fed قابل اطمینان دارید، شاید خواسته باشید مدل کوچک‎تر را در سری محصولات ScanSnap تهیه کنید یعنی S1300i (با قیمتی برابر با 248 دلار). شاید هم خواسته باشید محصولاتی را استفاده کنید که برای فوجیستو نباشد، در این رابطه اسکنر WorkForce DS-510 اپسون (با قیمت 279 دلار) دیده می‎شود. به یاد داشته باشید که هرچه به سمت قیمت‎های پایین‎تر حرکت می‎کنید، زمان را با پول جایگزین می‎کنید، یعنی هرچه در قیمت صرفه‎جویی کنید به بهای زمان بیشتری تمام می‎شود که در طول سالیان سال مجبور خواهید شد مقادیر کاغذ کمتری را در دستگاه خود بارگذاری کنید.

اسکنرهای پرتابل و قابل حمل: یک ابزار ویژه (ولی مفید)

گرچه اکثر افراد بر روی میزهای کار خود اسکن را انجام می‎دهند، ولی بعضی از افراد ممکن است در حین حرکت و جابجایی نیاز به اسکن کردن داشته باشند، نظیر لپ‎تاپ‎هایی که با خود به سر کار می‎برند. زمانی که به بخش بازار اسکنرهای پرتابل (که گاهی اوقات “دستی” هم نامیده می‎شوند) می‎رسیم، این اسکنر در انجام خیلی از کارها بهترین نیست ولی کار خود را انجام می‎دهد.

شما نمی‎توانید یک اسکنر پرتابل باتری‎خور با بالاترین رزولوشن را پیدا کنید، انتظار یک بخش تغذیه‎ی کاغذ عظیم یا قابلیت‎های یک مدل رو میزی را داشته باشید. ولی اسکنرهایی پیدا خواهید که رزولوشنی “به اندازه‎ی کافی” خوب ارائه می‎دهند و عملکرد آن‎ها به سادگی فشار دادن یک دکمه است.
گرچه اسکنرهای پرتابل خیلی وقت است به شکل‎های مختلف دیده می‎شوند ولی توجه‎ی مردم به سمت این نوع ابزار در سال 2012 و با اسکنر داکسی (Doxie) جلب شد. داکسی هم‎چنان عملکرد قوی با قیمتی از 148 تا 224 دلار دارد، مدل‎های گران‎قیمت‎تر دارای عمر باتری بیشتر و امکان اتصال به شبکه‎ی وای‎فای هستند. فوجیستو مدل مشابهی از سری محصولات ScanSnap خود، به اسم iX100 (به قیمت 200 دلار)، به بازار ارائه داده است.

بزرگترین مزیت و قابلیت یک اسکنر پرتابل رزولوشن نیست (قدرت همگی در این زمینه به شکل بارزی کم است)، بلکه امکان باتری خوردن در برابر سیمی بودن آن‎ها است. دو مدلی که در بالا به آن‎ها اشاره داشتیم قیمت بالایی دارند چون باتری می‎خورند و می‎توانند از طریق شبکه‎ی وای‎فای اسکن خود را در دستگاه‎های مجاور (در هر دو مدل این قابلیت است)، یا به یک دستگاه ذخیر‎ه‎سازی داخلی/ قابل جدا شدن (در مدل داکسی) ذخیره کنند.

اگر ولی نیاز به این نوع آزادی بی‎سیم ندارید، چون هر زمان که قصد اسکن چیزی را دارید لپ‎تاپ خود هم به همراهتان است، می‎توانید هزینه‎ی پرداختی را کاهش دهید. اسکنر WorkForce DS-30 اپسون نیز پرتابل است ولی به نسبت دو مدل قبلی قیمت پایین‎تری دارد، چون باید به شکل مستقیم با لپ‎تاپ شما با پورت یو‎اس‎بی در ارتباط باشد، و می‎توانید با پرداخت تنها 80 دلار آن را تهیه کنید.

اسکنرهای ترکیبی: حتی برای دشمن شما توصیه نمی‎شود

در نهایت به مدلی می‎‌رسیم که در بازار دیده می‎‌شود ولی قرار دادن آن در این لیست به معنای توصیه کردن آن نیست. در هر فروشگاه قطعات کامپیوتری شما می‎توانید اسکنرهای ترکیبی را پیدا کنید که با داشتن عملکردهای متنوع می‎توانند در محیط خانگی شما معجزه‎آفرین باشند. معمولا این واحدهای ترکیبی همانند با یک دستگاه کپی مینیاتوری به نظر می‎آیند و دارای یک بخش تغذیه‎ی کاغذ در بالا، اگر در را باز کنید یک اسکنر تخت، یک پرینتر داخلی و حتی یک دستگاه فکس هستند.

اگر در حال حاضر در حال استفاده از یکی از این مدل‎ها هستید و به خوبی دارد کار می‎کند، عالی است. آن را تا زمانی که فرسوده شود و دعای شما را پشت سر خود ببیند، استفاده کنید. اگر به دنبال خرید سخت‎افزار جدیدی برای محیط کار خود هستید، قویا توصیه می‎کنیم که از خرید این واحدهای همه کاره اجتناب کنید. آن‎ها معمولا قیمتی از 60 تا 200 دلار دارند و چنین چیزی بایستی به تنهایی هشداری برای سردردهای احتمالی بعدی باشد. در نظر بگیرید اگر یک اسکنر ساده هزینه‎ای برابر با 50 تا 60 دلار و یک پرینتر لیزری ارزان نیز قیمتی در همین حدود داشته باشد، احتمال این‎که شما یک اسکنر/ پرینتر ترکیبی با قیمت 60 دلار که خوب باشد به دست آورید، چقدر است؟ یقینا زیاد نیست.

علاوه بر این، بسیاری از این واحدها بسیار می‎توانند ناگهان آزاردهنده باشند، به عنوان مثال اگر جوهر پرینتر تمام شده باشد اسکنر کار نکند، یا اسکن کردن چیزهای مختلف برای ارسال به پرینتر دیگر مشکل باشد چون این واحد با در اختیار داشتن یک حالت کپی به منظور اسکن و پرینت تنها بر روی پرینتر خودش، طراحی شده است. به طور کلی، هیچ‎وقت خرید چنین مدل‎هایی ارزش دردسرهای بعدی‎اش را ندارد و بهتر است به فکر خرید یک اسکنر مجزا باشید.

بدون شک خرید اسکنر یکی از آن کارهایی است که باید زمانی را صرف تحقیق در مدل مورد نیاز خود بکنید تا در نهایت راحتی استفاده و آسودگی را به محیط کار خود بیاورید. با انتخاب اسکنر مناسب برای کاری که اکثرا به آن نیاز دارید، خود را از مشکلات احتمالی در رابطه با تجربه‎ی کاربری رها می‎کنید.