احزاب آزاد و مجاز به فعالیّت می باشند، منوط به اینکه قوانین و موازین اسلامی را رعایت نمایند. آزادی در هر جامعه و هر نظامی دارای محدودیت هایی می باشد. حتی در دموکرات ترین کشورها باز هم برای آزادی، حدود و چارچوبی قائل هستند. به نظر می رسد چنانچه موازین اسلامی در جامعه به طور کامل جامه عمل بپوشد، نظام اسلامی می‌تواند یکی از بهترین نمونه های مردم سالاری و دموکراسی باشد. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در موارد متعدد و در فصل سوم که مربوط به حقوق ملّت می باشد، به آزادی و شرکت و تشکیل اجتماعات افراد توجه دارد.(دادخدایی، 1391: 14)
بند6 اصل دوم قانون اساسی ایران مقرر می دارد: “جمهوری اسلامی نظامی است بر پایه ایمان به کرامت و ارزش والای انسان و آزادی توأم با مسئولیت او در برابر خدا.”
بند 6 اصل سوم قانون اساسی ایران: “محو هرگونه استبداد و خودکامگی و انحصار طلبی.”
بند 7 اصل سوم قانون اساسی: “تأمین آزادی های سیاسی و اجتماعی در حدود قانون.”
اصل نهم قانون اساسی به صراحت تأکید بر آزادی دارد و مقرر می دارد: ” که هیچ مقامی حق ندارد به نام حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشور، آزادی های مشروع را هر چند با وضع قوانین و مقررات سلب کند.”
اصل دوازدهم قانون اساسی حتی به اقلیت های دینی، آزادی براساس فقه خودشان اعطا می کند.
اصل بیست و سوم قانون اساسی منع تفتیش عقاید را ذکر می کند.
اصل بیست و ششم قانون اساسی مقرر می دارد:” احزاب و جمعیّت ها، انجمن های سیاسی و صنفی و انجمن‌های اسلامی یا اقلیت های دینی شناخته شده آزادند، مشروط به اینکه استقلال، آزادی، وحدت ملّی، موازین اسلامی و اساس جمهوری اسلامی را نقض نکنند، هیچ کس را نمی‌توان از شرکت در آن ها مجبور ساخت.”
همچنین اصل بیست و هفتم قانون اساسی بیان می دارد:” تشکیل اجتماعات و راهپیمایی ها، بدون حمل سلاح به شرط آنکه مخل به مبانی اسلام نباشد، آزاد است.”
هر چند در اصل، به رسمیت شناختن آزادی مجامع، قانون اساسی مطابق استانداردهای بین المللی حقوق بشری تدوین یافته، اما با قید و محدودیت های مجاز و دلایلی که براساس آنها می توان نسبت به اعمال و اجرای این آزادی محدودیت ایجاد نمود، قانون اساسی و حتی قوانین عادی مشتمل بر قیودی می باشد که برخی از آن ها از شفافیت کامل برخوردار نبوده و با معیارها و دلایل شناخته شده در اسناد بین المللی مغایرت دارند.(همان منبع، 8)
از آنجایی که کودکان هم جزئی از افراد جامعه محسوب می شوند، حق دارند که در تشکیل و شرکت در این مجامع و انجمن ها، همانند سایر انسان ها مشارکت داشته باشند و از آزادی کامل که مخالف با موازین اسلامی نباشد برخوردار شوند.
حق تشکیل اجتماعات و شرکت در آن، یک آزادی دو ارزشی و دو جلوه یی به شمار می رود. از یک سو به عنوان حق برگزاری تجمع مسالمت آمیز، یک حق مستقل محسوب می شود که از این جهت “حقوق شهروندی” به شمار می رود. از سوی دیگر، تشکیل اجتماعات و برگزاری راهپیمایی از مصادیق آزادی بیان “در مفهوم موسع خود” است. که از این منظر جنبه بشری و ذاتی بودن این حق غلبه دارد. (ذاکر حسین، 1388: 1) که باید این حق و شرایط آن برای همگان از جمله کودکان که در آینده نقش به سزایی دارند، رعایت شود.
در جامعه ایران، نیازمند تحولی اندیشمندانه و تکامل انواع راه حل های مشارکتی به ویژه برای کودکان هستیم، که در بر گیرنده آموزش و تجربه باشد تا از این طریق هر کودک بتواند راهی به سوی ایفای نقش هدفمندانه در جامعه بیابد و حقوق و مسئولیت ها را برای شرکت در پیشرفت و توسعه جامعه بشناسد.
به منظور دستیابی به این مهم، راهکارهایی در زمینه مشارکت فرهنگی کودکان توصیه می شود:
1) ایجاد بسترهایی در جامعه جهت اجرای فعالیّت های مشارکتی کودکان با ابتکار سازمان های ملّی، نهادهای محلی و افراد بومی.
2) ارائه فرصت هایی جهت رشد مهارت های عملی و تقویت اعتماد به نفس کودکان برای برقراری ارتباط، مذاکره، تصمیم گیری.
3) آموزش و تشویق دست اندرکاران تعلیم و تربیت کودکان در زمینه احترام به حقوق آنان و مشارکت دادن در امور مختلف.
4) گسترش و تداوم طرح ها و برنامه های مشارکتی اجرا شده در کشور، نظیر شورای دانش آموزی، انجمن‌ها.(شیانی، 1382: 27)
در دهه های 1980 و 1990 به رسمیت شناختن هر چه بیشتر موقعیّت کودکان، نوجوانان و جوانان و درگیر کردن و مشارکت آنان در ساختارهای تصمیم گیری جامعه مورد توجّه قرار گرفته است. تفکر توانمندسازی، اعطای مسئولیت ها و ایجاد فرصت های بیشتر برای مشارکت کودکان به دو گونه رواج یافته است. برخی تشویق و ترغیب به مشارکت را توصیه کرده، ولی اکثر صاحب نظران به نیازهای آشکار آموزش کودکان در زمینه حقوق و مسئولیّت های شهروندی تأکید ورزیده اند. در این خصوص ” کنوانسیون حقوق کودکان ” به عنوان چارچوبی برای رشد این سیاست ها به کار گرفته شده است. این کنوانسیون حقوقی گام بسیار مهمی در جهت تفکر در مورد کودکان و حقوق مربوط به آنان برداشته است و ارزش های شهروندی کودکان را که افرادی دارای حقوق و آزادی های اساسی هستند؛ که می توانند به بیان نظریات و پذیرش مسئولیت بپردازند، تشویق کرده است.(همان منبع،20)
با توجه به اینکه در ماده 15 کنوانسیون حقوق کودک، کشور های طرف کنوانسیون، حقوق کودک را در مورد آزادی تشکیل اجتماعات و مجامع مسالمت آمیز به رسمیت می شناسند و پذیرش این حق تصریح شده و مغایرتی با نظم عمومی و مصالح فردی و اجتماعی کودک و همچنین آموزه های دینی ندارد، بلکه برای رشد و بالندگی کودک نیز بسیار مفید است و در آینده کودک نقش اساسی را ایفا خواهد کرد. مثل شرکت دادن کودکان در انجمن های مدارس و مجلس دانش آموزی و… .
برای روشن شدن بحث به برخی از نکات اساسنامه مجلس دانش آموزی ایران اشاره می کنیم:
در اجرای ماده24 آیین نامه اجرایی مدارس، شورای دانش آموزی بر اساس این آیین نامه تشکیل خواهد شد. اهداف این تشکیلات عبارتند از:
1. ترویج فرهنگ مشارکت جویی، تعاون و همکاری و مسئولیت پذیری و زمینه سازی برای مشارکت فکری و عملی دانش آموزی در عرصه های مختلف آموزش و پرورش.
2. ترویج فرهنگ گفت و گو و مشورت بین دانش آموزان.
3. بهره گیری از نظریات دانش آموزان در اصلاح قوانین و مقررات و طرح و برنامه های مرتبط با آن‌ها.
4. آشنا کردن دانش آموزان با مقوله های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی داخلی و خارجی.
5. تقویت روحیه خود باوری و خود اتکایی و اخلاق اجتماعی.
6. تقویت هویت اسلامی و ایرانی و تحکیم و ترویج ارزشهای انقلاب اسلامی.

همچنین درباره ضرورت تأسیس تشکیلات دانش آموزی پیشتازان و فرزانگان آمده است:

انسان موجودی آرمان گرا و مطلوب اندیش است. دستیابی به ایده‌ها و آرمان هایی که انسان در ذهن خود می‌پرورد، همیشه ممکن نیست. مطالعه زندگی انسان های گذشته و تمدن های کهن به او آموخته است که برای تحقق بخشیدن به این ایده‌ئال‌ها، باید در جستجوی ابزار و روش مناسب باشد. انسان به اقتضاء اندیشه و شناخت شرایط و شواهد عینی که منجر به پیش بینی اتفاقات محتمل می شود، نیازمند اتخاذ شیوه‌هایی است که وی را برای نیل به اهداف و حفظ روحیه آرمان خواهی، تقویت و تجهیز کند. ضرورت حیات اجتماعی و عمق بخشیدن به روابط اجتماعی نوجوانان، مستلزم آموزش مناسب است. بنابراین، در هر جامعه سالم و زنده‌ای لازم است که نظام تعلیم و تربیت جایگاه مناسبی برای این امر مهم پیش بینی کند.
آینده سازان جامعه، کودکان و نوجوانان، برای شناخت حیات اجتماعی، در کنار آموزش های رسمی و تئوریک، باید با زندگی عملی منطبق بر آرمان های عقیدتی و ملی آشنا شوند. در جامعه جوان اسلامی ما، بیش ازهر جامعه دیگر چنین ضرورتی وجود دارد تا نوجوانان برای زندگی اجتماعی سالم در کنار دیگران آماده شوند.
بهترین روش برای رسیدن به این مقصود، شرکت دادن دانش آموزان در فعالیت های گروهی بوده و مناسب‌ترین محل برای اجرای دقیق و تحقق آن، تشکلاتی پویا و هماهنگ است. تشکلات پیشتازان و فرزانگان با چنین چشم اندازی ایجاد شده است.
همچنین ماده 13 و 14 کنوانسیون حقوق کودک که حق آزادی ابراز عقیده را حق کودک می داند و اعمال این حق ممکن است منوط به محدودیت های خاصی باشد، ولی این محدودیت‌ها فقط منحصر به مواردی است که در قانون تصریح شده و ضرورت دارند و همچنین این حق آزادی را برای او محترم شمرده است. باید از این حق در اجرای درست آن بکوشیم و در واقع کودکان باید با توجّه به این قوانین در حوزه‌های اجتماعی و تشکّلات و… بتوانند، دیدگاه های خود را آزادانه بیان کنند و بستر لازم در این زمینه‌ها برایشان فراهم گردد و با سایر بزرگتر‌ها همراه و هم قدم شوند. زیرا آن‌ها هم مانند سایر افراد باید از این حقوق خود به نحو احسن برخوردار گردند.
3-2 حق تفریح و بازی کودک:
کودکی، سال‌های رشد و بالندگی است و در شکل‌گیری رفتار کودکان، دورانی حساس و تأثیر گذار است. اگر در این سال‌های طلایی بتوانیم زندگی آن‌ها را با فعالیت‌های مناسب و مورد علاقه آن‌ها همراه سازیم، رشد و سلامت آن‌ها را تأمین کرده‌ایم. (قاسم‌زاده، 1389: 2)
کودکان نیاز دارند که آزادانه به انجام فعالیت‌های مورد علاقه خود بپردازند. والدین و دولت در تنظیم و فراهم کردن این نیازهای کودکان مسئول هستند. برخورداری از حق تفریح و بازی کودکان یکی از حقوق اساسی آنان است.
در ماده 31 کنوانسیون حقوق کودک بر این اساس تأکید شده است: ” که دولت‌های عضو، حق کودک را برای داشتن اوقات فراغت، آرامش، پرداختن به بازی و فعالیت‌های تفریحی مناسب با سن کودک و مشارکت آزادانه در زندگی فرهنگی و هنری احترام می‌گذارند و آن را اشاعه می‌دهند و فراهم ساختن فرصت‌های برابر فعالیت‌های فرهنگی و هنری و تفریحی را تشویق می‌کنند.”
برخورداری از تفریح و بازی و اوقات فراغت برای همه کودکان اهمیت دارد. زیرا کودکان برای رشد خود به تحرک و بازی نیاز دارند. تحرک رمز سلامت آنان است و بازی‌های پرتحرک سبب تخلیه هیجانی و در نتیجه آرامش کودکان می‌شود. بازی سبب شادی و نشاط در آنان می‌شود و بهترین برنامه برای بازی و تفریح کودکان تشویق آن‌ها به بازی‌های مناسب از جمله کتاب و قصه‌خوانی، هنرهایی مانند نقاشی، موسیقی، تئاتر و… می‌باشد؛ با این نوع تفریحات می‌توان اوقات فراغت شاد و آموزنده‌ای برای آنان با گروه سنی مشخص فراهم کرد.
برنامه‌ریزی برای تفریح و بازی و اوقات فراغت کودکان در خانه و مراکز آموزشی یکی از اولویت‌های رشد آنان محسوب می‌شود، اما بسیاری از والدین و مربیان در مدارس و… هنوز مفهوم بازی و فعالیت‌های تفریحی کودکان را درک نکرده‌اند. به جای در نظر گرفتن علایق کودکان، خواست‌های خود را در نظر می‌گیرند. حتی گاهی والدین آرزوهای تحقق نیافته دوران کودکی خود را به عنوان فعالیت‌های مناسب به آنان پیشنهاد و تحمیل می‌کنند، که این امر کاملاً اشتباه است.
برخی خانواده‌ها به دلیل مشکلات مالی و امکانات محدود مراکز آموزشی، ناخواسته شرایط نامناسبی را برای اوقات فراغت کودکان خود فراهم می‌کنند، که مانع تفریح، بازی و فعالیت‌های دیگر آنان می‌گردد.
از آنجایی که حق تفریح و بازی جزء حقوق فرهنگی کودکان محسوب می‌شود. باید گفت که مسئولان نهاد‌های فرهنگی جامعه وظایف خود را در فراهم کردن امکانات مناسب تفریح و بازی و فعالیت‌های دیگر کودکان به درستی انجام نمی‌دهند. در بسیاری از نقاط محروم شهر حداقل امکانات برای اوقات فراغت کودکان وجود ندارد و یا به علت هزینه بالا استفاده از آن‌ها برای