مدل داکسی
داکسی[1] با ارائه شاخص رنجش معتقد است زمانی که تعداد گردشگران افزایش مییابد ساکنان نسبت به گردشگر واکنشهای مخالفتآمیزی نشان میدهند و جامعه مراحلی از شادی (رضایت) تا مخالفت را طی میکند (به نقل از(Rayn et al 1998 , 358. علاوه بر این نگرش ساکنین نسبت به گردشگر تحت تاثیر عواملی چون وضعیت اقتصادی حوزه(Johnson et al 1994, 629) )، یکپارچگی و انسجام اجتماعی جامعه(Mccool and Martin 1994 ,pp.29)، مجاورت و نزدیکی به حوزه توریستی(Morphy 8) ، ترس از بین رفتن هویت، وسعت حوزه، مدت زمان برقرای جریانات توریستی یا سطح بلوغ گردشگر در حوزه ( Liu et al 1987 ,36)، شدت تراکم توریست در حوزه (Pizam 1987 , 8)، مرحله توسعه گردشگر (Belise and hoy 1980 , 83)، شدت استفاده از منابع پایه و سطح علاقمندی میزبان (Gursoy et al 2002 ,pp.104) و سن، زبان، روابط شخصی ومحلی و طول اقامت ساکنین (Brougham and Butler 1981 , 589) قرار می گیرد (رهنمایی و دیگران ، 1389ص29 ).
وی چهار مرحله را برای توسعه گردشگری تصور کرده است که شباهت بسیار زیادی به واقعیت دارد. این چهار مرحله عبارتند از: خشنودی، رضایت، بی تفاوتی، حساسیت و مخالفت (تقابل).
– مرحله خشنودی و رضایت (امیدواری): در این مرحله ساکنین محلی توسعه گردشگری را پشتیبانی میکنند و مشتاق سهیم شدن گردشگران در جامعهشان هستند. توسعه سریع گردشگری به وفور با سطوح بالای رضایت ترکیب میشود. در این مرحله مخالفان توسعه گردشگری از نظر تعداد کم هستند و معمولاً با بخشی از موضوعات و موارد حاشیهای مخالفت میکنند.
– مرحله بی تفاوتی: رشدی که توسعه سریع گردشگری را تحریک میکند، دوباره آرام میگیرد. ساختار اجتماعی جامعه با ورود مهاجران جویای کار تغییر مییابد. به نظر میرسد وعدههای خوب اقتصادی فقط در مورد تعداد محدودی از ساکنین صادق بوده است.
– مرحله حساسیت: چنانکه فعالیت گردشگری به توسعه خود ادامه دهد در طول توسعه به دلیل افزایش در واردات و فصلی بودن ممکن است حساسیت رخ دهد. مثل اینکه توسعه گردشگری برنامهریزی نشده باشد و به داخل محیطهای حساس نواحی گسترش یابد. نهایتاً هزینه کالاهای اساسی مانند غذا خیلی سریع افزایش پیدا میکند، به طوری که نرخ افزایش قیمت این نوع کالاهای اساسی سریعتر از نرخ افزایش درآمد اهالی ناحیه است. رشد درآمد نیز که در مراحل اخیر عملی شده بود، با افزایش نرخ تورم کمرنگ میشود. چنانچه محیط یا جاذبهها در نواحی روستایی در طول دوره توسعه دچار محدودیت و یا تغییر شوند، تعداد بازدیدکنندگان ممکن است کاهش یابد و منجر به وفور بیش از حد تسهیلات و در نتیجه رکود اقتصادی میشود. در طول دوره حساسیت به جهت توسعه برنامهریزی نشده گردشگری، درک و پذیرش امر حفاظت و مراقبت به عنوان یک نیاز مطرح میشود.
– مخالفت(تقابل): در این مرحله پی برده میشود که محیط روبه زوال است و ساکنین بیشتر از هر چیزی توسعه برنامهریزی نشده گردشگری را، در تغییر محیط مقصر میدانند. ساکنین مخالفت خود را با هر نوع رفتار جدیدی از گردشگران که به آداب و رسوم بی علاقه هستند و رفتارهای متجاوزانه دارند، ابراز میکنند. حتی ممکن است چنین مطرح شود که گردشگران نقش تخریب کننده دارند. وقتی که افزایش ورود گردشگران از نقطه A به نقطهB میرسد، اثرات اجتماعی کاهش مییابد. این مرحله رضایت است. خط افقی ممتد A-D سطوح اثرات اجتماعی را نشان میدهد. با ادامه مرحله رضایت که با رشد و توسعه سریع همراه است، سطح تأثیر اجتماعی کاهشی را نشان میدهد. همانطور که ورود گردشگران ادامه مییابد و بر توسعه تسهیلات اضافه میشود، در تعامل میزبان و میهمان تغییری آغاز میگردد و نهایتاً رضایت به سوی بیتفاوتی سیر میکند و سطح تأثیر اجتماعی به نقطه B میرسد .