کاردستی

 تعریف کاردستی

فعّالیّتی جذاب، سرگرم کننده و لذت بخش است که اجرای آن به همکاری و هماهنگی ذهن، چشم و دست نیاز دارد. این فعّالیّت دارای دوجنبه آموزشی و پرورشی است. از نظر آموزشی ساختن کاردستی به درک عمیق مفاهیم جدید کمک می کندوباعث ماندگاری نتایج حاصل از اجرای فعالیت ها در ذهن می شود. دانش آموزان در اجرای کاردستی های گوناگون با مواد مختلف و ویژگی های هر یک آشنا می شوند، روش به کارگیری آن ها را می آموزندو آثار متنوعی به وجود می آورند. از این طریق دقّت و حساسیت کودکان به شکل ها، بافت هاو جنس مواد و پدیده های طبیعت و محیط افزایش می یابد. از نظر پرورشی ساختن کاردستی باعث تقویت تفکر، تخیل و خلاقیت کودکان می شود و به آن ها می آموزدکه دائماً به جستجو و کشف جیزهای تازه بپردازند. به علاوه توانایی های فیزیکی و حواس مختلف کودکان به ویژه حس لامسه و بینایی آن ها را تقویت می کند(نواب صفوی و همکاران،1387: ص93).

کاردستی شامل یادگیری و استفاده از فنون و مهارت های دستی در ساخت اشیای دو بعدی و سه بعدی، ابزارهای دستی یا مکانیکی است. کاردستی، ابزار هنری یا به زبان ساده تر خلاقیت هنری را در اختیار کودکان قرار می دهد(لنکستر، 1995: ص11).

فواید فعالیت دستی برای کودکان

اکتشاف: در فعالیت‌هایی که با کمک دست انجام می‌شود، می‌تواند به دانش آموزان کمک کند تا ردیفی از مضامینی چون مطالب علمی، هنری و حتی ریاضیات را فرا گیرند. فراگیری فعالیت های دستی و تعاملی، کودک شما را در محوریت یک فرایند آموزشی قرار می‌دهد و به وی اجازه می‌دهد تا از مفهوم ذاتی و طبیعی حس کنجکاوی خود استفاده کنند. حس لمس کردن، تحرک و نیز دستکاری موادی که کمک می‌کند تا کودک بتواند محیط پیرامون خود را بهتر کشف کند. فعالیت دستی برای کودکان، کشفیات جدیدی برای خودشان و نیز درک محتوایی تازه از زندگی را در بر دارد.

دانش و محتوا: کودکان، محتوای هر چیز را با کمک فعالیت های دستی فرا می‌گیرند. این کار می‌تواند موجب وجه ارتباطی بین فعالیت‌ها و درسهای پیش دبستانی و ابتدایی آنها شود و یا ممکن است با مضمونی که شما در منزل به کودک خود آموزش می‌دهید، همسو باشد. بر اساس نظریات متخصصین رشد کودک در انجمن ملی آموزش کودکان[1]، یکی از معمول‌ترین شیوه‌هایی که کودکان می‌توانند تجربیاتی را با کمک فعالیت‌های دستی فرا گیرند، انجام آزمایشات علمی و فعالیت‌های علمی است. علم به راحتی خود را در اختیار یک رویکرد آزمایشاتی قرار می‌دهد.با استفاده از فعالیت‌های دستی، طرح کردن یک سوالی که پاسخ بدون فکر و بسیار ساده ای دارد به عنوان یک روش اولیه برای بنای دانش برای کودکان است.

تفکر انتقادی و حل مشکل: ماهیت اکتشافی ناشی از فعالیت های دستی باعث تشویق کودکان برای مشارکت در فرایندهای یادگیری شده و به آنها اجازه می‌دهد تا برای حل مشکلات خود تلاش کنند. فعالیت های دستی، کودکان را با تفکر انتقادی آشنا می‌کند. پیش بینی کردن و امتحان با کمک تعاملات صورت گرفته. به عنوان یک رویکرد موثر برای فراگیری و آموزش است. این نوع فعالیت ها (خواه یک آزمایش علمی ، پروژه نقاشی و یا ماجراجویی ساختن قالب ها) می‌تواند به کودکان کمک کند تا با استفاده از مهارت‌های حل مسئله به جای پرسش از بزرگ ترها برای یافتن پاسخ، خود به نتیجه گیری برسند.

فراگیری و حافظه: به عقیده دیوید ال. هاری و پیتر ریلرو در وب سایت آزمایشگاه علمی و آموزشی منطقه‌ای بخش شمال مرکزی، فعالیت‌های دستی به جای استفاده از روش‌های منفعلانه، می‌تواند به دانش آموزان کمک کند تا آن چیزی را که فراگرفته‌اند، بهتر بخاطر بسپارند. با مشارکت و نقش آفرینی در رویکرد فراگیری با کمک فعالیت‌های دستی، کودکان غالباً از ابزار چند حسی استفاده می‌کنند تا اطلاعات را گردآوری و یا پردازش کنند. استفاده از یک روش چند حسی و یا چند شیوه‌ای در امر فراگیری، منتج به احتمال بالاتر از ذخیره اطلاعات تازه در ذهن کودکان می‌شود.

 انواع کاردستی

انواع کاردستی از جنبه های زیر قابل بررسی است:

موضوع کار

کاردستی گاهی جنبه تزئینی و گاه جنبه کاربردی دارد. بعضی اوقات نیز دارای هر دو جنبه است.

ساختار

کاردستی های ساخته شده از نظر شکل یا دو بَعدی( سطح ) و یا سه بعدی (حجم ) هستند. در برنامه کاردستی دوره ابتدایی هماهنگ با دروس دیگر، دانش آموزان ابتدا فعّالیّت های کاردستی خود را به صورت دو بَعدی(سطح ) تجربه می کنند و سپس             نمونه های سه بَعدی(حجم ) می سازند. آن ها هنگام ساختن کاردستی و تجربه عملی با سطوح مختلف، تفاوت های میان سطوح را به طور عملی درک و تنوع آن ها را در محیط خود کشف می کنند. هم چنین مفاهیم سطح و حجم را درک می کنندو آن ها را از هم تمییز می هند، اگر چه نمی توانند تعاریفی از سطح و حجم را ارائه دهند.

روش کار

فعّالیّت های کاردستی در دو زمینه شکل سازی و شکل یابی برنامه ریزی شده اند. در شکل سازی موضوع معینی به دانش آموزان ارائه می شودو آن ها تلاش می کنندایده های ذهنی خود از موضوع را تجسم بخشند. در شکل یابی از ابتدا موضوع معینی وجود ندارد و دانش آموزان با دقّت به موادی که در اختیار دارند، شکل آشنایی را در آن پیدا می کنندو آن را به کمک ابزار نقاشی یا مواد دیگر، کامل می کنند. در این روش آن ها باید از ایده های ذهنی خود برای پیدا کردن شکل های آشنا استفاده کند و موضوعی را از شکل و حالت مواد مورد نظر کشف کنند(نواب صفوی و دیگران،1387؛ ص94).

ابزار کاردستی

کاغذ: متنوع بودن کاغذ، اعم از ضخامت، رنگ و جنسیت آن، امکان تجربه و ساخت کاردستی های بی شماری را فراهم می کند. انتخاب نوع کاغذ در ساخت کاردستی مهم است. بنابراین، قبل از شروع به کار باید به نوع کاغذ و کاری که می خواهید روی آن انجام دهید توجه کرد. انواع کاغذهای نازک، رنگی پشت سفید، کاغذهای دو طرف رنگی، کاغذهای ابری و کاغذهایی که دارای نقش ها و رنگ های متنوع هستندرا می توان در ساخت کاردستی استفاده کرد. ضخامت کاغذها بستگی به گِرَماژ آن ها دارد. هر چه گرماژ کاغذ پایین تر باشد(مثلاً کاغذ 50 گرمی)، برای تا زدن مناسب تر است.. وقتی که گرماژ کاغذ خیلی زیاد باشد، به آن مقوا می گویند.

مقوا: انواع گوناگونی دارند؛ مقواهای سادهف، رنگی، نرم، سخت و چند لایه. تفاوت مواد اولیه و نیز چگونگی ساخت در نوع و جنس مقواها مؤثر است. از مقواهای سخت برای ساخت ماکتساختمان ها، از مقواهای نرم برای ساخت جعبه ها، پاکت های کوچک، جلد کتاب و دفترچه های معمولی استفاده می شود.

چسب: چسب ها در انواع مختلفی تولید می شوند و هر کدام کاربرد مخصوصی دارند.

• چسب هایی که با مخلوطی از آب درست شده اندبرای چسباندن کاغذ مناسب هستند.
• چسب سفید صحافی برای چسباندن کاغذ و صحافی کتاب مورد استفاده قرار می گیرد.
• نشاسته نیز وقتی با آب مخلوط می شود و به صورت خمیر در می آید، خاصیت چسبندگی خوبی دارد.
• در ترکیب برخی از چسب ها تینر به کار می رود. این چسب ها بسیار مقاوم هستند و بیش تر در کفاشی به کار می روند.
• سریشم، چسب چوب و چسب های نواری(کاغذی و پلاستیکی) از انواع دیگر چسب ها هستند.

قیچی و کاتر(تیزبُر): کاترهای بزرگ برای بریدن موکت، مقواهای ضخیم و ماکت سازی استفاده می شوندو کاترهای کوچک قلمی برای ماکت سازی ، قطاعی و یک نوع از آن در جراحی کاربرد دارند.

خط کش فلزی، روبان، پارچه و گونی، گِل رُس، چوب، پلاستیک، فوم و خیلی چیزهای دیگر را می توان برای ساخت کاردستی بهره گرفت(کشاورز، 1386؛ ص113).

[1] – National Association for the Education of Young Children(NAEYC)