تاریخچه گردشگری در ایران
ایران با توجه به تمدن کهن خود، از کشورهای صاحب تجربه و سابقه‌دار در گردشگری محسوب می‌شود. این سابقه با توجه به دو عامل اصلی قابل تحلیل و بررسی است:
- موقعیت جغرافیایی، سیاسی و جذابیت‌های متنوع و فراوان طبیعی، تاریخی و فرهنگی.
- ویژگی‌های اخلاقی و فرهنگی و علاقه‌ای که ایرانیان به سیر و سفر و مهمان‌نوازی داشتند.
آثار به دست آمده در برخی از مناطق باستانی فلات ایران نشان می‌دهد که از دیرباز، رفت و آمد در میان اقوام پیش از تاریخی که در این فلات می‌زیسته‌اند، رایج بوده است. با غلبه اسکندر و جانشینان او بر قلمرو هخامنشیان، ارتباط مداومی بین یونان و مشرق زمین ایجاد شد .در دوره اشکانیان، جاده‌ها و وسایل حمل و نقل، نظم بیشتری پیدا کردند .در دوران حکومت ساسانیان بر ایران راه‌ها همانند دوران اشکانیان بود. پس از شکست سپاهیان یزدگرد سوم از مسلمانان، کشور ایران نزدیک به 200 سال تحت تسلط مستقیم اعراب قرار گرفت. در اوایل، به دلیل بحرانی بودن شرایط حاکم، تجارت رونق خود را از دست داد. مدتی بعد جهانگردان مسلمان که در پی اکتشاف سرزمین‌های دیگر بودند، توجه‌شان به ایران کهن جلب شد. در دوران حکومت یک صد ساله جانشینان هلاکو، اقدامات اساسی در تأمین امنیت راه‌های کشور به عمل آمد. از زمان سلطنت شاه عباس اول تا انقراض سلسله صفوی را می‌توان درخشان‌ترین دوره توسعه سیاحت‌گری در ایران به شمار آورد .در اوایل قرن سیزده قمری ایران به سبب موقعیت جغرافیایی خاص خود، مورد توجه خارجیان قرار گرفت و به همین سبب هیأت‌های سیاسی و نظامی و در پی آنها، مسافران خارجی راه ایران را در پیش گرفتند .در دوره فتح علی شاه بیشتر سفرها با مقاصد سیاسی و تجاری انجام می‌گرفت. در این زمان سفر از اروپا به ایران هنوز یکی از مشکل‌ترین، طولانی‌ترین و پرهزینه‌ترین سفرها بود (لطفی خاچکی،1387،صص 177-176).
در آغاز قرن بیستم میلادی، 2400 کیلومتر راه شوسه در ایران ساخته شده بود که از شرق به غرب و از شمال به جنوب ادامه داشت. با آغاز قرن چهاردهم شمسی، راه‌های کاروان رو به تدریج به جاده‌های شوسه تبدیل شدند و در پی آن تعداد زیادی اتومبیل وارد ایران گردید. در سال 1306 احداث راه آهن سراسری ایران آغاز شد و در سال 1332 شمسی، نخستین هواپیما در آسمان تهران پدیدار گشت. صنعت گردشگری در ایران از بیش از نیم قرن پیش با تشکیل اداره‌ای به نام «امور جهانگردی» در سال 1314 در وزارت کشور شکل گرفت. این اداره در سال 1320 جای خود را به «شورای عالی جهانگردی» داد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ورود جهانگردان در سطح بین‌المللی به کشور، افت شدیدی پیدا کرد و علل عمده‌ی این کاهش شدید پس از انقلاب را باید دگرگونی ارزش‌های حاکم و عوارض وابسته به آن دانست (لطفی خاچکی،1387،ص 177).
ایران، سرزمینی چهار فصل و با تمدنی چند هزار ساله است که از جاذبه‌های متنوع و منحصر به فرد تاریخی، مذهبی، فرهنگی، طبیعی و غیره برخوردار است. به همین دلیل در رتبه‌بندی جهانی از نظر برخورداری از جاذبه‌های گردشگری در ردیف ده کشور اول جهان قرار دارد. اما با این وجود هنوز نتوانسته است جایگاه واقعی خود را در دنیا به دست آورد. جدول شماره‌ی 2-1، میزان رشد گردشگران ورودی قبل از انقلاب، بعد از انقلاب، طی دوران جنگ و طی سال‌های برنامه‌ی اول، دوم و سوم توسعه‌ی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران را نشان می‌دهد. میزان رشد گردشگران ورودی به ایران در دوران قبل از انقلاب معادل 43/15 بود. رخداد وقایعی هم چون انقلاب اسلامی، تغییر حکومت، اوضاع و احوال سیاسی منطقه، جنگ ایران و عراق باعث شد که طی دوره‌ی 1367-1358، نرخ رشد گردشگران ورودی به کشور دچار سیر نزولی شود و به 18/9- درصد کاهش یابد. پس از اتمام جنگ و با آغاز برنامه‌ی اول توسعه‌ی اقتصادی، اجتماعی ایران (1373-1368) تعداد گردشگران ورودی به ایران به طور متوسط 83/28 درصد در سال رشد یافته است و با تغییری اندک، در طی برنامه‌ی دوم توسعه(1378-1374)، 81/29 درصد در سال بوده است. این میزان در طی برنامه‌ی سوم توسعه‌ی اقتصادی کشور با کاهشی شدید نسبت به سال‌های برنامه‌ی اول و دوم، به طور متوسط 74/4 درصد در سال بوده است (طیبی و همکاران،1386،ص86).
جدول 2-1) متوسط میزان رشد گردشگران ورودی به ایران
| قبل از انقلاب (1338-1357) | 43/15 |
| بعد از انقلاب و دوران جنگ (1358-1367) | 18/9- |
| برنامه اول (1368-1373) | 83/28 |
| برنامه دوم (1374-1378) | 81/29 |
| برنامه سوم (1379-1383) | 74/4 |
منبع: (طیبی و همکاران،1386،ص87).